مدنیت و صنعت

رساله (عربی-فرستادشده، نامه، مکتوب) ، اثر نه چندان کلان علمی نظریه‌وی، که از یک مسئلة علمی و قانونیّتهای یک علم-متیمتیکه، استرانامیه، شیمی، طبّ، عروض، قافیه، بدیع، موسیقی و غیره بحث می‌کند. رسالة علمیی در تاریخ علم و ادب فارس-تاجیک به زبانهای عربی و تاجیکی، مخ-سوسن، از عصر 10 معمول گردید. …

رندیه روحیة آزاداندیشی شاعران و متفکّران کلس-سیکی فارس-تاجیک در زمان فئودالیست. برابر ظهورات دیگر تمایلهای ضددینی یک نوع اعتراض اجتماعی بود. شاعران رند در زمینة نابرابریهای اجتماعی به تنقید خرافات دینی، مذمّت جهالت، ترک دنیا و گوشه‌نشینی، عرف و عادت و تعصّب دینی پرداخته‌اند. در ایجادیات شاعران رندیه به غیر …

خضر ‌خواجة ‌خضر، یکی از آبرزهای بدیعی ادبیات دهانکی و خطّی تاجیک است. منبه‌اش روایتهای دینی مسلمانی. در تفسیرهای قرآن او همسفر موسای پیغمبر بوده، با معجزه‌هایش او را به هیرت می‌آورد. در دیگر روایتها گویا همراه اسکندر مقدونی در جستجوی آب زندگی (آب حیات) به ظلمات رفت. آبرزهای بدیعی …

خطابه، خطابت، ختابت (عربی-گفتار، سخنگویی) ، پارچة اثر منثور، منظوم و یا سخنی را گویند، که به مخاطب گفته می‌شود. در علم معانی و بیان خطابه هنر سخنسرای و سخنورن بوده، جزء صنعت واعظی حساب می‌شد. واعظان، که مهارت سخنگوی و سخنرانیهای شیوا داشتند، از خطابه خیلی ماهرانه استفاده می‌بردند. …

خفیف (عربی سبک) ، نام یکی از بحرهای فرعی عروض. رکن سالم خفیف فاعلاتوی/مستفعلن/فاعلاتوی (- v/v -/- v) بوده، نوعهای گوناگونش از آمیزش رکن اصلی (فاعلاتن) و 8 زحاف بهر رمل (مخبون-فیلاتون؛ مخبون محذوف-فیلون؛ مخبون مقصور-فیلان؛ اسلم-فَعلون؛ اسلم موسبّغ-فَعلان؛ موشعس-مفعولون؛ مجهوف-فع؛ مجهوف موسبّگ-فاع و ایهاف مخبون-مفاعیلن (از روک-ن اصلی بهر …

خفبند، خفبندک، یک نوع زیب گردن زنانرا’ گویند.  خفبند را بیشتر از گرد خزینه (نوع مُهره‌) ، مرجان سرخ میده، بعضاً از نقره ترباف می‌کنند. xفبند با رنگهای گوناگون و گل‌پرتایی از یکدیگر فرق می‌کند. عادتاً نقشهای خفبند رامب‌شکل، چارگوشه، سه‌گوشه و پنجگوشه می‌شوند. برای دختران 4-6 و برای زنان …

کارکتر در ادبیات، آبرز بدیعی ست، که با یک پرّگی و تمامیت و خصوصیتهای فردی، همه‌جانبه و واضح و روشن تصویر شده، توسط آن، از یک طرف، اخلاق و طینت شخص نظر به وضع اجتماعی و تاریخی، از جانب دیگر، مخصوصیّت درک اخلاقی و استتیکی هستین انسان از نظر ایجادکار …

خرک، یکی از قسمهای ساحة موسیقیست، که برای حاصل کردن صدای آهنگ به کار آید. خرک را عادتاً از چوب و بعضاً از استخوان (حالا بیشتر از پلستمسّه) ساخته به روی کاسة ساز موسیقی می‌گذارند و از بالای آن تارهای ساز را می‌کشپد. xرک اساساً در سازهای تاری مضرابی، تاری …

«خمسه» (عربی-پنج، پنجگانه) ، پنج داستان علی‌حدة یک ادیب را گویند، که در یک مجلّد گرد آورده شده‌اند. عنعنة «خمسه» گویی نخستین مراتبه در ادبیات فارس-تاجیک پیدا شده، بعد عصرهای 13-14 در ادبیات دیگر خلقهای مشرقزمین جاری گردیده است. در تاریخ ادبیات فارس-تاجیک شخص نامعلومی پنج داستان نظامی گنجوی را …

خمریات (از عربی-مه‌ای، شراب، باده) ، اشعاری را گویند، که در وصف مه‌ای، میگوساری، طرز تییار کرده‌ای شراب، شرایط و شرطهای استعمال ساده، بزمها و غیره ایجاد شده‌اند. xمریات در ادبیات تا اسلامی عرب[قسم نصیب قصیده‌های امر ابن کلثوم، ابوملیک غیاث ابن غوص (640-710)) به وجود آمده، بعدتر در ایجادیات …