سفیده‌ها

سفیده‌ها، پراتیینها، مادّه‌های آرگنیکی کلانمالیکولة طبیعیی را گویند، که از امیناکیسلاته‌ها ترکیب یافته در ساخت و فعالیّت ارگانیزمها موقع مهم دارند. فریدریخ اینگیلس سفیده‌ها را زمینة شکل بلاگی حرکت متیریه دانسته است. محض به توفیل سفیده‌ها در ارگانیزم مبادلة مادّه‌ها و تبدل انرژیه به وجود می‌آید. سفیده‌ها فونکسیه‌های مهم فیزیولوژی را ادا می‌کنند. پیش از همه سفیده‌ها مصالح بن-یادی هوجیره می‌باشند. آنها در تشکّل پرده، آرگناید و می‌م-برنه‌های هوجیره اشتراک می‌کنند.

رگهای خون، په‌ای، مویی و دیگر جزءهای ارگانیزمهای عالی از سفیده‌ها ساخته شده‌اند. سفیده‌ها کتلیزتار ریکسیه‌های شیمیایی در هوجیره می‌باشند. وظیفة محرکی سفیده‌ها خیلی مهم بوده، تمام نمودهای حرکت هوجیره و ارگانیزمها (کششخوری موشکهای هیوانات، لرزش مجگان سادهترینها، ریکسیة به حرکتاورندة رستنیها و غیره) از سفیده‌های مخصوص کششخورنده نابسته است. سفیده‌ها فونکسیة نقلیاتی و محافظت را نیز ادا می‌کنند. سفیدة خون-هموگلوبین آکسگین را پیوست نموده، به تمام بافته و عضوهای بدن می‌کشاند. در مورد به ارگانیزم وارد شدن مادّه یا هوجیره‌های بیگانه در ارگانیزم سفیده‌های مخصوص-انتیجیسمها ها-سل می‌شوند، که مادّه‌های بیگانه را بی‌ضرر می‌گردانند. سفیده‌ها منبة انرژیه هم می‌باشند. آنها در هوجیره به امیناکیسلاته‌ها تجزیه می‌شوند، که یک قسمشان برای سنتز سفیده صرف می‌شوند، قسم دیگرشان باشد پرّه تجزیه شده، انرژیة آزاد حاصل می‌کند. در وقت تجزیة 1 گرمّ سفیده 17، 66 کج. (4، 2 کیلوکل) انرژیه جدا می‌شود. خاصیت فیزیکی و شیمیایی سفیده‌ها. مسّة مالیکولة سفیده‌ها از دهها هزار تا 1 میلیون و از آن هم زیاد می‌شود. مثلاً، مسّة فیرمینت ریبانوکلیزه 12700، پیگمینت نفسکشی تُقُمشولّوک-گیماسیتسین 6600000 می‌باشد. ترکیب اکثر سفیده‌ها 50، 6-54، 5% کربن، 6، 5-7، 3% هیدروژن، 21، 5-23، 5% آکسگین، 15-17، 6% نیتروژن، 0، 3-2، 5% سلفور دارد؛ در ترکیب یک قطار سفیده‌ها فسفر نیز موجود است. مالیکولة سفیده‌ها از ممبرنههای نیمناقیل نمی‌‌گذرند؛ آنها سست دیفّوزیه می‌شوند. حل‌شوندگن سفیده‌ها نیز هر خیل است. بعضیشان در آب نغز حل می‌شوند. برای حل شدن بعضی د-گرشای کانسینترسیة پست نمک لازم است. گروه سوّم سفیده‌ها باشند، فقط با تأثیر عشقارهای زور حل می‌شوند.
ساخت مالیکولة سفیده‌ها سفیده‌های ارگانیزمهای زنده از 20 نمود امیناکیسلاته‌ها ترکیب یافته‌اند. برای هر یک سفیده نمودهای مویین امیناکیسلاته‌ها و تناسب مقداری آنها خاص می‌باشد. در مالیکوله‌های سفیده‌ها امیناکیسلاته‌ها بین خود با بندهای پیپتیدی (- سا-n1!–) پی هم پیوست شده‌اند. سلسلة پالیپیپتیدی، که امیناکیسلاتة سیستین دارد، در جای واقع‌شدة آن با بند دیسولفیدی (- 8-5 -) پیوست شده است. یک سفیده از سفی-دة دیگر از روی ترکیب خود و ترتیب جایگیرشوی امیناکیسلاته-ها در سلسلة پالیپیپتیدی کاملاً فرق می‌کند؛ هر یک عضو سلسله یک امیناکیسلاتة مویین و مقرّر است. نمودهای گوناگون سفیده‌ها محض از جهت ساخت اوّلینشان از همدیگر فرق می‌کنید. ساخت اوّلین سفیده‌ها را با راه به پیپتیدها جدا کردن سلسله و علی‌حده-علی‌حده آموختن هر یکی از آنان آشکار می‌نمایند. در مالیکولة سفیده‌ها غیر از بندهای پیپتیدی و د-سلفیدی باز بندهای سیرشوماری هستند، که با وجود سست بودن انرژیة تأثیر متقابلشان برای اشکال و عملات سفیده‌ها اهمیت کلان دارند. بعضاً یکچند مکرامالیکولة سفیده با هم پیوست شده، سیستم مرکّبی را به وجود می‌آرند. مثلاً، گیماگلابی کامپلیکسی از چار مکرامالیکولة همین سفیده ترکیب یافته‌ای است، که فقط در چنین حالت آکسگین را پیوست کرده، آن را به بافته و عضوها می‌کشاند. تدقیق ساخت مالیکولة سفیده‌ها برای منبعد سنتز کردن آنها امکانیت می‌دهد. سال 1955 ساخت ما-لیکولة انسولین مویّه کرده شد و معلوم گردید، که آن از دو سل-سیلة نسبتاً کوتاه پالیپیپتیدی (باقیمایدة 21 و 30 امیناکیسلاته دارند) عبارت است. بعدتر ساخت مالیکولة هموگلوبین، ریبایوکلیزه، تریپسین و یک قطار سفیده‌های دیگر مویین کرده شدند. منبعد با راه شیمیایی پیپتیدهای مرکّب، گارمان انسولین، فیرمینت ریبانوکلیزه سنتز کرده شدند. الحال ستروکتورة اوّلین زیاده از 200 سفیده مویین کرده شده است.
تسنیف سفیده‌ها. تا حال تصنیف یگانة سفیده‌ها موجود نیست. هنگام تصنیف همة سفیده‌های معلوم ترکیب، خاصیتهای فیزیکی و شیمیایی و پیدایش آنها، اینچنین مقام آنها در ارگانیزم به حساب گرفته می‌شوند. سفیده‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند. سفیده‌های ساده-پراتیینها، که فقط از امیناکیسلاته‌ها ترکیب یافته‌اند و سفیده‌های مرکّب-پ ر آ ت ا ا د ه آ، که به ترکیبشان غیر از امیناکیسلاته‌ها پیوستهای دیگر نیز داخل می‌شوند. به سفیده‌های ساده البومینها، گلابولینها، گیستانها، گلوتیلینها، پرالمینها، پراتمینها، پراتیینایدها و به سفیده‌های مرکّب گلیکاپراتییدها (در ترکیبشان کرباگیدرت دارند) ، لپاپراتییدها (در ترکیبشان لپید دارند) ، نوکلیاپراتییدها (به ترکیبشان کیسلاته‌های نوکلیت داخل می‌شه-وند) ، فاسفاپراتییدها (در ترکیبشان کیسلاته‌های فاسفت دارند) و غیره منسوبند.
بیاسینتیز سفیده‌ها-پراسیسّ از امیناکیسلاته‌ها در هوجیره‌های ارگانیزمهای زنده حاصل شدن سفیدهاست. کشف مکانیزم بیاسینتیة سفیده‌ها موفقیّت کلان علمهای شیمی و بیولوگیة سالهای 1960 عصر 20 می‌باشد. این مکانیزم برای هوجیره و ارگانیزمهای گوناگون یک خیل یا خیلی مانند بوده، در آن کیسلاته‌های نوکلیت (اساساً کیسلاتة ریبانوکلیت) اشتراک می‌کنند. پراسیسّ از حساب انرژییی جریان می‌گیرد، که در شکل کیسلاتة ادیناینتریفاسفت (عطف) جمع شده است. بیاسینتیز سفیده‌ها اساساً در ریباسامه‌ها به عمل می‌آیند. ساخت اوّلین سلسلة پالیپیپتید حاصل‌شونده در نتیجة به ریباسامه پیوست شدن کیسلاتة ریبانوکلیت اخبار (ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن) ، که آن دارندة اخبار عاید به ساخت مخصوص سفیده است، به شکل می‌درآید. این اخبار را ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن از کیسلاتة دیزاکسیریبانوکلیت (کدن) می‌گیرد. امیناکیسلاته‌ها پیش از به ریباسامه گذشتن به ادیناینتریفاسفت عطف انرژیه گرفته فعال می‌گردند (امیناکیسلاته‌های فعالگشته، آمیختة انگیدرید امیناکیسلاته و کیسلاتة ادینیلت-امیناسیلدینیلت می‌باشند). بعد باقیماندة همین امیناکیسلاته به کیسلاتة ریبانوکلیینت نقلیاتی موافق (ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن) گذرانیده می‌شود. در این دو پراسیسّ آن فیرمینتی (امیناسیلدانیلتسینتیتزه یا امیناسیلیکیسلاتة ریبانوکلیت-کرن سینتیتزه) ، که به خود همای امیناکیسلاته خاص است، اشتراک می‌کند. سپس باقیماندة امیناکیسلاتس، که با ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن پیوست شده است، به ریباسامه‌ها می‌گذرد و در آن جا سلسلة پالیپیپتیدی سفیده حاصل می‌شود. منبعد ریباسامه‌ها با یاری ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن به سلسله پیوست شده، ستروکتورة فعال سفیده سنتزکننده-پالیریباسامه‌ها یا پلیسامه‌ها را حاصل می‌کنند. در اساس (متریسه‌ای) کیسلاتة دیزاکسیریبانوکلیت قدن باشد ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن حاصل می‌شود. موقع هر یک امیناکیسلاتة در سفیدبوده به واسطة باقیماندة سه نوکلساتید (تریپلیتها) مویین کرده (یعنی به کاد درآورده) می‌شود (نگرید، کاد ژنتیکی). در پلیسامه‌ها ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن به کادانهای موافق ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن پیوست می‌شود. برابر به رفت سلسلة نوکلیاتید حرکت’کردن (غیجیدن) ریباسامه به کادانهای همسایه مالیکوله‌های نو ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن پیوست می‌شوند. در این مورد ا-کیسلاتة ریبانوکلیتکرن-ا اوّله آزاد شده، با نوگ کرباکسیلدار خود به امیناگوروه امیناکیسلاتة نو پیوست می‌شود. همین طور این پراسیسّ چندین کرت (تا به آخر رسیدن سنتز) دوام کرده، سلسلة پالیپیپتیدی دراز شدن می‌گیرد.
اموختن پراسیسّهای بیاسینتیز سفیده‌ها یکی از وظیفه‌های مهم به شمار می‌رود. وه‌ای اهمیت هم نظریه‌وی و هم عملی (مثلاً، در طبّ برای طبابت بیماریها، در خواجگی خلق برای بلند برداشتن محصولناکی زراعت، چارواداری و غیره) دارد.
دبیات: سیسکین ن. م. گلدلین ک. ل. ، بیاخیمیچیسکی اسپیکتы سنتزه بیلکه، در کتاب: «اسپیخ بیولوگیچیسکایی خیمی»، تام 7، مسکو، 1965؛ شمین ا. ن. ، رزویتی خیمی بیلکه، مسکو، 1966؛ وّیدینی و مالیکولیرنویو بیولوگی و (ترجمة از انگلیسی). مسکو. 1967. م. سمییف.