سقیل

ثقیل (عربی-وزنین، گران) ، آهنگیست در قسم آخرین مشکلات هر یک مقام «شش‌مقام». ثقیل اساساً با تنبور و یا انسمبل اسبابهای خلقی وزنین و آهسته-آهسته اجرا می‌شود. ثقیل در قسم سازی همچون شکل راندا معمول شده است (یعنی شکلی، که در آن پس از پیدا شدن موضوع نو موسیقی موضوع اساسی گشته و برگشته تکرار می‌یابد). این قسم تغییرنیابنده «بازگویی» نام داشته، قسم تغییریابنده را «سرخانه» می‌نامند. اصول ثقیل خیلی مرکّب بوده، از جهت درازی به 48 چاریک به-رابر است و آن هنگام نواختن دورهای مرکّب ضربی را تشکیل می‌دهد. در ثقیل «افر ثقیل» نام آهنگ به صفت بازگویی می‌آید و آن در فُرآورد هر سرخانه نواخته می‌شود. ثقیلها در قسمت مشکلات «شش‌مقام» با نامهای گوناگون می‌آیند. مثلاً، در مقام یکم (بزروک) ثقیل اسلیمی و ثقیل سلطان. این ثقیلها از جهت ضربی-2/4 یک خیل بوده، با دییز نواخته می‌شوند. درازی آهنگ ثقیل اسلیمی از 6 و ثقیل سلطان از 8 خانه عبارتند. در مقام دوّم (راست) ثقیل وزنین و ثقیل راست (رک-رک). این ثقیلها با ضرب 2/4 نواخته شده، درازیشان از 7 و 8 خانه عبارت است. در مقام سوّم (نوا) فقط یک ثقیل است-ثقیل نوا. ضربش 2/4 بوده، درازی‌اش از 10 خانه عبارت است. در مقام چارم (دوگاه) با نام ثقیل اشکولّاق معمول است. ثقیل اشکولّاق از 10 خانه عبارت بوده، با ضرب 4/4 نواخته می‌شود. این شکل ضربفقت در همین ثقیل مشاهده می‌شه-ود. ثقیل بسته‌نگار و ثقیل نیازجان‌خواجه ‌در مقام پنجم (سه‌گاه) جایی گرفته‌اند. ثقیل نیازجان‌خواجه ‌با اشتباهی در کتاب «شش‌مقام» ثبت نگردیده است. لیکن خوانندگان «شش‌مقام» آن را به مقام «سه‌گاه» نسبت می‌دهند. این ثقیلها با ضرب 2/4 اجرا می‌شوند. مقام ششم (عراق) سه ثقیل را دا -. راست: ثقیل عراق، نیمسقیل و ثقیل کلان. این ثقیلها هم با ضرب 2/4 نواخته می‌شوند. ثقیلهای مقام «بزروک» دییز دارند. نیمسقیل-آهنگ خردیست، که از 6 خانه عبارت است. ثقیل عراق و ثقیل کلان از 11 و 10 خانه عبارتند. در وقت نواختن خانة آخرین هریک ثقیل تکرار خانة دوّم یا چارم، (اکثراً) می‌باشد. ثقیلها به مقامی، یا مطربن! مشهوری، که آنها را ایجاد کرده‌اند، منسوبند. عموماً ثقیلها در «شش‌مقام» موقع مویینی دارد و با آهنگ وزنین و هزیپ نواخته می‌شود. ثقیلها قسم مشکلات مقامها را با قسم آوازی (نثری) آنها می‌پیوندند.
دبیات: شش‌مقام، جلد 1-5، مسکو، 1950-1967. ا. رحیم‌اف.