مدنیت و صنعت

تشبیه (عربی-مانند کردن، مانندی) ، یکی از صنعتهای بدیعی، مانند یا مقایسه کردن چیزها و حالتها در اثر بدیعی. ترکیب تشبیه، از سه جزء اساسی عبارت است؛ مشبّه (ماننده، تشبیهشونده)؛ 2) ادات تشبیه (یاری‌دهندة تشبیه)؛ 3) مشبّهونبیهی (مانند،-تشبیهکننده). مثلاً، در این بیت رودکی «مه‌ای» ماننده، «روان یاقوت ناب» و «برکشیده …

تخت جمشید، پارسا، پرسپولیس، شهری درموزافات فارس ایران، واقع در شمال و شرقتر شیراز (50 کم دورتر). یکی از پایتختهای دولت هخامنشیان بود. در روایتهای ایرانی برآمد نام تخت جمشید را به شاه افسانوی ایران جمشید نسبت می‌دهند. تخت جمشید اساساً سالهای 520-460 تا میلاد در عهد دارای i و …

تتبع (عربی از-آیموختة، پیروی کردن) ، به وزن و قافیة شعر کسی تقلید کرده شعر گفتن، موافق آهنگ اثر ادیبی، یعنی در همان وزن و قافیه و موضوع آفردن اثر تصحیح است؛ به غزل کمال خجندی، که مطلعش این است؛ یار گفت: «از غیر ما پوشان نظر!»گفتم: «به چشم!» «وان …

تخت اردشیر؛ 1). سرود قدیمی، که باربد مروی به خاطرة اردشیر بابکان ایجاد کرده است؛ 2) از آهنگهای سیگانة باربد مروی، که آن را «نوای اردشیری» می‌گفته‌اند؛ 3) گوشة آوازی در شعبة «همایون» («دوازده‌مقام»).

تخت طاقدیس (نام قصر، جای لشکر) ، 1) آهنگ قدیمی مراسم، که باربد مروی برای خسرو پرویز تصنیف کرده است؛ 2) آهنگ پنجم از آهنگهای سیگانة باربد مروی؛ 3) گوشة سازی در شعبه‌های «نهفت» و «همایون» («دوازده‌مقام»)؛ 4) گوشة موسیقی در مقام «سه‌گاه» (ایران) ، که بین شاخه‌های موسیقی «شاهخیتایی» …

تصنیف (عربی-تألیف کردن، ترتیب دادن) ، شکل آهنگییست در سلسلة «شش‌مقام». تصنیف در اوّل قسم «مشکلات» (سازی) آمده، اساس آهنگی دیگر شکلها (ترجیع، گردون، مخمّس و ثقیل) را تشکیل می‌دهد. یعنی دیگر شکلها اساس مووی خود را از تصنیف می‌گیرند. تصنیف در هر مقام با نام آن علاوه شده می‌آید. …

تخاریستان   یکی از ولایتهای تاریخی، که در سابق سرزمین باختر قدیم در بین کوههایهای پامیر، دریاهای مرغاب و حریرود و کوههای هندوکُش و حصار (در حدود حاضرة جنوب تاجیکستان ولایت سرخاندریای رسّ ازبکستان و شمال افغانستان) واقع گردیده بود. تخارستان نام خود را از نام قبیلة بادیه‌نشین تخاریان گرفته است، …

تخت سولیمان، مجموع معبدها و قصرهای منسوب به عصرهای 2 تا م.-14 م. ، که 1، 5 کم دورتر از دیهه نصرتاباد آذربایجان ایران واقع است. هیت مشترک هفّاری علمی باستان‌شناسی ایران و رفگ آموخته است. تخت سولیمان کلانترین مرکز دینی شاهنشاهی ایران و یک قسم شهر شیز آذربایجان ایران …

تخلّص (عربی-خلاص شدن) ، 1) در علم بدیعی کلاسیکی تاجیک جزء قصیدة مدحیه‌، نام دیگر گریز. 2) نام علاوگی مخصوص شاعر در شعر، که تدریجاً با آن نام مشهور می‌گردد. مثلاً، رودکی، فردوسی، دقیقی، فرّخی، سعدی، حافظ. جامی نه غیره نام حقیقی آنها نبوده، بلکه تخلّص شاعری آنهاست. انتخاب تخلّص …

تصوّف (از عربی-پشم، پشمینه) ، صوفیّه، جریان فلسفی و عرفانیی را گویند، که مقصد و مرامش با راه کشف و ذوق درک نمودن آدم و عالم می‌باشش. آن اوّل در شکل یک جریان بدعت‌آمیز در اخد خلفای راشدیه و امویه در عراق و سوریه پیدا شده، ثانی از خراسان و …