تیلاخ

طلاخ، تیلیخ (آخاسhاrdه اldert2) ، یک نوع بتّة خودرویست از عایلة نسترنیها. در شرایط طبیعی عادتاً 2-3 (بعضاً تا 6 م) قد می‌کشد. برگش نیشترشکل (درازی‌اش تا 10 سم، برش 3 سم) ، گلش کلان (دیمیترش تا 4 سم) ، سفید، دوجنیسه (6-10-تایی در خوشه‌گل جایی می‌گیرد) ، میوه‌اش گوزمانند (درازی‌اش تا 1، 7 سم، برش 1، 4 سم). تخمش دارچینی (وزن 1000-تاش 9، 5 گ)؛ ژوئیه-آگوست می‌پزد.
تیلاخ فقط در ناحیه‌های قسم مرکزن پامیر و آلای (1200-2400 م، از سطح بهر) می‌روید. خاص محلهای سیرّوتوبت جنگلزار پهنبرگ است. طلاخزارها اساساً در نشیبیهای قطارکوههای قراتیگین، غرب پیاتر 1 و درواز، جنوب حصار (حوزة قراتاغ و خانقاه) جایی گرفته‌اند. طلاخ عادتاً با چارمغز، فرک، ارچه، سفیدار و غیره همراه می‌سبزد.
در شرایط طبیعی پامیر و آلایی از تخم و با راه نشو (ویگیتتیوی) زیاد می‌شود. تخمش عادتاً آوریل نیش می‌زند. خیلی سست می‌سبزد. طلاخ 2-ساله 5-10 سم، 9-12-ساله تا 2 م، 20-ساله تا 3 م قد می‌کشد. طلاخ 60-ساله نیز واخورده است. در پرورده‌خانه نسبتاً تیز می‌سبزد. در طبیعت هر سال (آوریل) گل می‌کند؛ اییام گلشکفتش تا 20 روز (در بلندن 1200 م از سطح بهر).
تیلاخ بتّة خیلی بزیب آرایشیست (علی‌الخصوص در دورة گلشکفت).
هالا آن را در باغ و چارباغهای مسکو، لنینگراد، کییف، مینسک ریگه و غیره می‌پرورند. چلدین نوعهای باغی طلاخ (f. makrantha، f grandiflora و غیره) را نیز رویانیده‌اند. در باغ باتنیکی انستیتوت باتنیکة آکادمی فنهای ریسّپوبلیکة ساویت سوسیالیستی تاجیکستان، طلاخ 25-ساله (قدش 3-4، 5 م) هست. در شرایط دوشنبه اوّلهای ماه مارت به شکفتن سر می‌کند؛ اییام گلش قریب 1 ماه است. اگر زیمیستاپ گرم آید، ماه فوریه (از دیگر بتّه‌ها خیلی پیش) می‌شکفد. با برگهای ریزه و گلهای کلان-کلان خود به یاس سفید مانند است.
دبیات: وازنیسینسکیه ا. ا. ، والاشوک ف. ا. ، تیمبیرگ یه. گ. ، لیستاپدنыی پارادы، در کتاب: دیریویه ا کسترنیک دلیه آزیلینینی تدجیکیستنه، دوشنبه،
1965: فلاره تدجیکسکایی سّر، تام 4، ل. ،
1975؛ زپریگه‌یوه و. ا. . لیسنыی ریسورسы پامی را-الیه، ل. 1978.
ه. اشوراف.