«طبّ اورنگشاهی»

«طبّ اورنگشاهی» «طبّ اورنگزیب»، اثر طبیب و دانشمند تاجیک‌زبان هندوستان (عصر 17) درویش محمّد حکیم امنابادی، که به اورنگزیب تحفه شده است. «طبّ اورنگزیب» نخستین اثریست، که در آن مؤلف هنگام بیان هر یک موضوع به که یا آن مسئلة طبّ عملی یا نظری دخلدار اوّل طبّ فارس و عرب را نسبتاً پرّه شرح داده، ثانی در طبّ هند چه طور حل شدن آن را موعجز قلمداد می‌کند. در خصوص چه طور به هم درآمیختن دو طبّ مؤلف در مقدّمة اثر گفته است: «… و چون پنیر بی‌مایه نمی‌باشد، از آن جهت شمّه‌ای به طریق انتخاب از کتب هند انداختم و این کتاب را مشتمل بر هفت باب ساختم». باب 1-م مسئله‌های آناتومیه و فیزیولوژیة عضوهای بدن، خاصیت عناصر (عنصرها) یا ارکان (رکنها) و خلطها، باب 2-یوم معالجة امراض (بیماری) ، باب 3-یوم دفع امراض زنان، باب 4-م کُشتن (بی‌ضررگردانی) دهات (متالها؛ سیماب، سرب، مرگ موش و غیره) و طبابت زهرآلودشوی، باب 5-م تدبیرهای را، که مدار طبابت بر آنهاست و بابهای 6-7-م داروهای عادّی و طرز تییار نمودن داروهای مرکّب را در بر می‌گیرد. هر باب از 30-70 فصل عبارت است. مؤلف در فصل مرضهای طفلان دایر به ماهیّت سالم نگاه داشتن بچگان گفته است: «بدان، که اگر شیرخواره شیر صالح و صاف می‌مکد، به هیچ مرض مبتلا نگردد. و اگر شیر فاسد می‌مکد، به رنجهای گوناگون گرفتار گردد…». در «طبّ اورنگزیب» به هر یک داروی نباتی یا معدن موافق مزاج و شفابخشی‌اش بها داده شده است. «طبّ اورنگزیب» اثریست، که آموزش و تحلیل آثار طبّ قدیمة هند را آسان می‌گردانند. نسخة اثر در گنجینة دستنویسهای شرقی آکادمی فنهای ریسپوبلیکة ساویت سوسیالیستی تاجیکستان به نام ا. میرزایف، تحت رقم 768/1 محفوظ است.
یو. نورعلییف، ا. علی‌مرداناو.