سلمان ساوجی

سلمان ساوجی جمال‌الدّین ‌خواجه ‌سلمان ابن ‌خواجه ‌لاودلین محمّد (1310، قریة ساوة عراق عجم-1376، همان جا) ، شاعر فارس-تاجیک. علمهای رسمی زمان، مخصوصاً علم شعر، زبان و ادبیات عرب، حساب را به یاری پدرش از خود نموده است. سلمان ساوجی شعرنویسی را از خردسالی cap کرده، در اییام جوانی در بین اهل سخن آبروی و اعتبار پیدا می‌کند. شهرت شاعرین سلمان ساوجی با تألیف «قصیدة مصنوع»، که در چند بهر و استفادة صنعتهای گوناگون بدیعی تألیف یافته، به نام وزیر خوانداف جلایری ‌خواجه ‌غیاث‌الدّین محمّد (سالهای وزارت 1327-1335) به طریق موشّد گفته شده است، بیشتر علاقه‌مند است. سلمان ساوجی در 18-سالگی به بغداد رفته، به خذمت وزیر نامبرده و خاندان جلایری داخل شده، بیشتر عمرش را در خدمت نمایندگان این سلاله گذرانیده است. صرف نظر از آن که شاعر با محیط دربار فئودالی پیوستگی داشت، زندگی او معتدل و مولافیق طبع نمی‌گذشت. شاعر اگر از یک طریف، از بدگویی، اتاگری و سخن‌چینی حسودان عذاب روحی کشیده باشد، از طرف دیگر، به سبب تنگدستی و نادارمی مشقّت کشیده است و مجبور شده است، که به شاه، وزیر و عملداران جلایری برای دستگیری مراجعت نماید، ولی خواهشهای او اکثر بی‌نتیجه مانده‌اند. از همین سبب سلمان ساوجی و اهل عایله‌اش گاه در بغداد، گاه در ساوه و بعضاً در تبریز عمر به cap می‌بردند. سلمان ساوجی در دایرة ادبی این شهرها و بیرون از آنها مقام و مرتبة ارزنده‌ای را دارا بود. با شاعران همزمانش، از جمله، ابید زاکانی مشاعره کرده است. در شعر پیرو حافظ، سعدی، کمال‌الدّین اسماعیل، 3هیر فاریابی، انوری و منوچهری بود. آثار ادبی شاعر-غزلها، قصاید، رباعیات، قطعه‌ها، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند و مثنویهای او، که در «کلیات» اش گرد آورده شده‌اند، در حجم 16000 بیت تا زمان ما رسیده‌اند. در بین جنرهای لیریکی آثار سلمان ساوجی غزل و قصیده جای نمایان را اشغال می‌کند. سلمان ساوجی همچون شاعر غزلسرا اعتبار کلان دارد. او در انکشاف منبعدة غزل از جهت شکل و مضمون و مندرجه در برابر خواجوی کرمانی، ناصر بخارایی، حافظ شیرازی و دیگران حصّة ‌ارزنده گذاشته است. سلمان ساوجی در داستانسرایی نیز مهارت خوبی داشته است، که «جمشید و خورشید» (تألیفش 1362) «فراق‌نامه» (تألیفش 1369-1370) گواه این دلیلند. داستان رمانتیکی «جمشید و خورشید» (3087 بیت) ، که آن را ا. کریمسکیی و یان ریپکا نسخة دیگر «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی دانسته‌اند (سلمان ساوجی گویا تنها نام قهرمان را تغییر داده است) ، در اصل منظومه‌ای است، که در اساس داستانها و روایتهای خلقی ایجاد گردیده است. داستان سلمان ساوجی از داستان نظامی، که اساس سیوجیت آن را اشخاص و واقعه‌های تاریخی تشکیل داده‌اند، به کلّی فرق می‌کند. این فرق در سیوجیت، ساخت، انتخاب قهرمانها و فعالیّت آنها، غایه، اسلوب ادبی و غیره به نظر می‌رسد. سلمان ساوجی در داستانش سرگذشت جمشید چینی و قصّة عشق او را به دختر قیسر رم-خورشید حکایه کرده است. در «جمشید و خورشید» موضوع مرکزی توصیف عشق حقیقی و صاف انسان می‌باشد. سلمان ساوجی برابر این موضوع مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی را از قبیل نیکی و نیکوکاری، دوستی و رفاقت، راستی و وفاداری به میان گذاشته است. در «فراق‌نامه» عاید به دوستی دو جوانپیcap-ملک و محبوب سخن می‌رود. سلمان ساوجی کلمة «عشق» و مفخومهای به آن منسوب را به معنی دوستی و رفاقت به کار برده است، که از این جهت «فراق‌نامه» در تاریخ داستانسرایی فارس-تاجیک اثر اوّلین است.
د .: س ا ی ف ا ا و ا. . از تاریخ آموختشدن حیات و اجادیات سلمان ساوجی: جریان زندگی سلمان ساوجی؛ راجع به داستان سلمان ساوچی «جمشید نه خورشید»، هر سه مقاله در مجم .: چند ملاحظة ادبی.
ن. سیفییف.