پراتیستالوژی

پراتیستالوژی (یونانی  protistos-اوّلین و… لوژی) ، علمیست، که ارگانیزمهای زوکریاتی یک‌حجیرگی منسوبی تیپ سادهترینها را می‌آموزد. عاید به پراتیستالوژی دو عقیده وجود دارد. موافق عقیدة بعضی عالمان (عالم ساویتد و. ا. داگیل، عالم نیمیس ه. رییخیناو، عالم فرنسوی پ. گرسّی و دیگران) پراتیستالوژی ارگانیزمهای یک‌حجیرگی به طور گیتیراترافی غذاگیرنده (نیگ. ارگانیزمهای گیتسراترافی) و ارگانیزمهای یک‌حجیرگی درجة پست و کالانیلی سبز به طور اوتاترافی غذاگیرنده را (نیگ. ارگانیزمهای اوتاترافی) تدقیق می‌کند. در این حالت ارگانیزمهای یک‌حجیرگی اوتاترافی، که قمچینک دارند، به صنف قمچینکداران تیپ سادهترینها داخل می‌شوند. از روی عقیدة عالمان دیگر (باتنیک روس گاب، عالمان ساویتی ب. م. خییسین، ش. د. ماشکاوسکیی و دیگران) به تیپ سادهترینها فقط  ارگنیزمهای یک‌حجیرگی گیتیراترافی منسوب بوده، ارگانیزمهای اوتاترافی، که کلرافیلّ دارند، به گروه آبسبزها داخل می‌شوند. از این رو پراتیستالوژی سنانیم پراتازاالوژی می‌باشد. به غیر از این آرگنیمهایی (مثلاً، بسیاری ایوگلینه‌ها) نیز موجودند، که به طور میکساترافی، یعنی هم اوتاترافی و هم گیتیراترافی غذا می‌گیرند. همة این یگانگی پیدایش رستنی و هیوانات زوکریاتی را نشان می‌دهد.

پراتیستالوژی با علمهای تسیتالوژی، بعضی ساحه‌های طبّ و ویتیرینریه، پر­زیتالوژی، گیدرابیالوژی، اکولوژی، پلیانتالوژی، سیرالوژی، امّونا­لوژی و غیره علاقة زیچ دارد.

اموزیش ارگانیزمهای سادهترین در نیمة دوّم عصر 17 آغاز یافت و بعد کشف میکروسکاپ عملی گردید. ارگانیزمهای یک‌حجیرگی بودن موجودات سادهترین را اوّلین شده (1845) عالم نیمیس ک. زیبالد بیان کرد. آخر عصر 19 و اوّل عصر 20 اساساً ارگانیزمهای سادهترین کسلینگیزه آموخته شدند. از جمله عالم نیمیس ف. شودین سیکل حیاتی کاکتسیدیه‌ها، عالی­م روس و. یه. دنیلیوسکیی، عالم بریتنیة کبیر ج. راسّ و عالم اتلیوی ج. گرسّ سیکل حیات گیماسیاریدیه‌ها و برانگیزندة بیماری ورجه را مویین نمودند. در این زمان فیزیولوژیه، افزایش، بدل نسل، رل پراسیسّ جنسی، تغییر‌پذیری، ارثیت و دیگر خصوصیتهای ارگانیزمهای سادهترین آموخته می‌شوند. در نتیجة این تدقیقاتها (عصر 20) پراتازاالا­گیة طبّی و ویتیرینری چون علم مستقل به وجود آمد. در ساحی  راتازاالوژی طبّی خذمت عالی­مان ا. ا. مرتسیپاوسکیی، و. ا. رماناوسکیی، ش. د. ماشکاوسکیی، گ. و. اینشتیین و دیگران، در ساحة پراتازاالوژی ویتیرینری خذمت عالمان و. ل. یکیماو، ا. ا. مرکاو و دیگران بغایت کلان است.

در یک قطار مملکتها جمعیّتهای پراتیستالاگی و پراتازاالاگی وجود دارند. جمعیّت عمومی‌اتّفاقی پراتازاالاگها در ا.ج.ش.س. سال 1968 و در تاجیکستان نوامبر 1973 تشکیل شده است.

در تاجیکستان عاید به مسئله‌های پراتیستالوژی در لبارتاریه‌های انستیتوت تدقیقات علمی ایپیدیمیالوژی و گیگیینة وزارت نگهداری تندرستی تاجیکستان و انستیتوت وی­تیرینری وزارت خواجگی قشلاق تاجیکستان تدقیقات می‌برند. عالما­ن تاجیک مقرّر نمودند، که در تاجیکستان نمودهای گوناگون سادهترینها (پرزیتهای ترکیب خون پرّنده‌ها-گیماپراتیوس، پرزیتهای ماهی-تریپانازامها و میکساسااریدیه‌ها، گیماسپاریدیاز جاونده‌ها، کاکتسیدیاز مرغها، در اراتازاالوژی طبّی باشد، دی­زینتیریه) معلومند.

د .؛ یکیماو و. ل. ، بالیزن دا­مشنیخ جیواتنыخ، وыزыویمыی پراس­تییشیم (protozoa) ، میلاد-ل. ، 1931؛  د آ گیل و. ا. ، پالینسکیی و. ا. ، خییسین ا. م. ، آبشیه پراتازاالوژی، میلاد-ل. ، 1962. و. جلیلاو، م. سبحاناو.