یورمان

یورمان، یک نوع هیوان خایندة سنجابمانندیست. در تاجیکستان 3 نمود یو. وامیخورد.

یورمانش ریگار یو.-ا ریگزoر (spermo-philopsis lepto-dactylus). درازی تنش 21-27 سم، دومش 18-23 سم و وزنش 500-800 گ. یو.-ا ریگزار به شرایط بیابان ریگزار خیلی خوب مطابق، شده است؛ پایهای آن (مخصوصاً پایهای عقب) نغز انکشاف یافته‌اند. تیز می‌دود. انگشتان پایهای پیشش درازند. تابستان پوستش زرد، پشمش کوتاه تُنُک و درشت، زمستان باشد، پشمش دراز کاهرنگ، غولی و ابریشممانند می‌شود. اساساً در ریگزار پایان‌آب وخش (ریگزار قشققم و قرادم) و کافرنهان(ریگزار نزد ایواج) مسکن گرفته است. در همه (ریگتوده) لانه‌های جداگانه و عایلوی می‌سازد. سالی یک مراتبه (فیور.-مارت) افزایش می‌کند. آخ. اپر. و اوّ. مه‌ای 2-5-تا بچه می‌زاید. جانور علفخوار است.

یو.-ا کوهی (citellus relictus) ساکن خاص دشتهای کوهسار تیانشان می‌باشد. در تاجیکستان فقط در ق-کوه دورمه از دامنکوه (750-850 م از س. ب .) تا بلندکوه (3000-3100 م) مسکن گرفته است. درازی تنه‌اش 22-26 سم، دومش 5-8 سم، وزنش (زمستان پیش از خواب رفتن) 500-700 گ؛ بعد از خواب خیستنش 250-450 گ. پوست تخته‌پشتش زرد برتاب و خال-خال است. پشمش دراز و نسبتاً درشت. در تپّه‌های گل‌خاک، سنگلاخ، زمینهای پرتاو، اطراف کشتزار غلّه‌دانه و زراعت خوراک چاروا، قد-قد شبکه‌های آبیاری، ارچه‌زار سیرک و غ. لانه می‌سازد. در دامنکوهها ماه مارت، در بلندکوهها اپر. افزایش می‌یابد. دورة حملش 26-28 روز؛ 3-11-تا بچه می‌زاید. آنها تیز انکشاف می‌یابند، بعد 30 روز درازی تنه‌اشان 17-14 سم و وزنشان 55-65 گ مشود. یو.-ا کوهی ژوئیه-اوگ. به خواب می‌رود (7-8 ماه دوام می‌کند). یو.-ا کوهی علف و حشرات می‌خورد.

یو.-ا زرد (citellus fulvtis) نسبت به یو.-های دیگر کلان‌جثّتر است؛ درازی تنش 26-34 سم، دومش 6-10 سم، وزنش پیش از خواب زمستانه 700-1300 گ و بعد از خواب خیستنش 500-900 گ. جانورل خاص بیابانهای گل‌خاک قزاقستان جنوبی و آسیای میانه می‌باشد. یو.-ا زرد فقط در شیم. تاجیکستان (دشتهای دلورزین، میرزاچول ،. غرب وادی فرغانه، شیم. غربی ق-کوههای کورمه، ترکستان و زرافشان تا 1400-1700 م. از س. ب .) وامیخورد. فیور.-مارت افزایش می‌کند. دورة حملش 30 روز؛ 3-9-تا بچه می‌زاید. یو.-ا زرد رستنی، اینچنین تابستان حشرات (گمبوسکها، کرمینة شپلکها) را می‌خورد. حالا در نتیجة شکار و کارم شدن محلهای سکونت یو.-ها خیلی کم شده‌اند.

گ. س. دویداف.