تیف

تیف (از یونانی tuphos-دود، تومن؛ تیرگی هوش) ، بیماری عرقی، کلته، محرقه، نام شرطی بعضی بیماریهای سرایتیست، که یکجایه با تب‌لرزه و اختلال هوش به عمل می‌آید. تیف یکچند خیل می‌شود: تیف شکمی، پرتیفها، دامنه، تیف رجعی یا تکرارشونده.

تیف شکمی باماری شدید سرایتی بوده، فقط آدمان گرفتار می‌شوند. هنگام آن تب‌لرزه، زهرآلودی، اختلال عصب، عضوهای هاضمه و دل و رگها به عمل می‌آید. دایر به تیف شکمی اوّلی بار دُختُران فرنسوی ف. بریتنّا (1813) و ش. لوی (1829) معلومات داده‌اند. برانگیزنده‌اش salmonella typhi (سال 1880 عالم نیمیس ک. ایبیرت کشف نموده است) می‌باشد. منبة سرایت آدم بیمار یا حاملین باکتریه است. انگیزندة بیماری با نجاست یا پیشاب و مگس می‌گذرد. هنگام به دهان بردن انگشت و استعمال آب و خوراک افلاس باکتریه‌های کسلی به ارگانیزم می‌درآیند. بعد آنها به غدودهای لیمفوی رودة باریک (توگولچه‌های پیییر) داخل شده، پس از 7-10 روز بیماری ریشهای تگدار حاصل می‌کنند. بعد دورة پنهانی (انکوبتسیانی) باکتریه‌ها از غدّه‌های لیمفوی به خون گذشته به تمام بدن پهن می‌شوند. در خون یک قسم باکتریه‌ها نابود گشته، از آنها زهر باکتریوی حاصل می‌شود و باعث زهرآلودی تمام ارگانیزم می‌گردد. بیماری عادتاً باتدریج انکشاف می‌یابد. بعد دورة پنهانی (10-14 روز) ارگانیزم سست و قابلیّت کاری آدم پست شده، بی‌حالی، کمیشتیهایی، درد سر، بی‌خوابی، قبضیت و بعضاً درون‌رویی رویی می‌دهد. حرارت هفتة اوّل بلند شده، به 39-40°س می‌رسد؛ رنگ روی بیمار پریده، پوستش خوپش، شکمش دم و سپرزش کلان می‌شود. بعد 8-10 روز در سر سینه و شکم دانچه‌های سرخ (رازیاله) می‌دمند. خون‌روی روده، التهاب شش، برانخیت، ترامبافلیبیت و بادهای تیف شکمی بوده، آخرهای هفتة 3-یوم رویی می‌دهند. بیمار 3-6 هفته دوام می‌کند. استفادة آنتی‌بیوتیکها دوامیت و مرگ‌آوری تیف شکمی را کم کرد. تیف شکمی را در اساس معلوماتهای کلینیکی و ایپیدیمیالاگی تشخیص می‌کنند. معالجه: پرهیز، آنتی‌بیوتیکها، داروهای مداربخش و غیره پیشگیری: رعایة قاعده‌های گیگیینة شخصی، اجرا نمودن طلبات سنیتری و گیگیینی (مخسون در مؤسسه و مگزینهایی خوراکواری، آشخانه‌ها، ریستارنها، بوفیتها) ، نظارت منبعهای تأمینات آب، نیست کردن مگس، جدا نگاه داشتن بیماران، مویین نمودن حاملان باکتریه و از مؤسسه‌های خوراکواری دور کردن آنها و غیره.
پرتیفها بیماریهای سرایتی روده بوده، باکتریه‌های جنس سلمانیلّه‌ها به وجود می‌آرند. نگرید پرتیف.
دامنه بیماری شدید سرایتی بوده، به گروه ریکّیتسیازها منسوب است.
تیف رجعی یا تکرارشونده بیماری شدید سرایتی بوده، سپیراخیتها (به واسطة شبُشک و کنه) به عمل می‌آرند. تیف رجعی دو خیل می‌شود: واگیر (ایلیدیمی) یا شبُشکی و جایداری (ایندیمی) یا کنگی. به تیف واگیر یا شبُشکی فقط آدم گرفتار می‌شود. برانگیزنده‌اش سپیراخیته می‌باشد، که سال 1868 عالم نیمیس آ. آبیرمیییر کشف نمود. منبة بیماری آدم بیمار و پهن‌کنندة آن شبُشک است. به تیف رجعی واگیر آدمان اساساً در مملکتهایی گرفتار می‌شوید، که درجة انکشاف مدنی و اقتصادیشان پست است؛ در ا.ج.ش.س. برهم داده شده است. شبُشک فقط بعد 4 روز مکیدن خون بیمار کسلی انگیزنده می‌شود. سپیراخیتها به واسطة جایهای خراشیدة پوست، زهم و غیره به خون راه یافته به واسطة رگهای لیمفه و جریایه خون به آرگنیم پهن می‌گردند. هنگام نابود شدن آنها زهر (تاکسین) جدا می‌شود. در نتیجة فعالیّت برانگیزنده و زهر آن جگر و سپرز ورم کرده کلان می‌شوند. دورة پنهانی‌اش از 2 تا 14 شباروز. بیماری یکباره با تب بلند (39-40°س) و لرزه سر شده، سر و موشکها (مخصوصاً موشکهای ساق پا) درد می‌کنند؛ اشتها بسته، تشنگی ایاد و پوست سرخ تفسان می‌شود. بیماری خروج می‌کند. خروج یکم 5-7 روز (بعضاً کمتر) دوام کرده، آخر تب پست می‌شود (اپیریکسیه) و شخص بیمار خودش را صحت می‌پندارد. اپیریکسیه 6-8 روز دوام می‌کند. بعد خروج دوّم شروع می‌شود، که علامتهایش مثل خروج یکم است. خروجهای منبعده از خروجهای پیشتره کمتر دوام می‌کنند. عادتاً بعد 2-3 خروج (بعضاً 4-6) بیمار تدریجاً صحت می‌گردد. بیماران را فقط در بیمارخانه معالجه می‌کنند.
پیشگیری: سر وقت مویین نمودن و بستری کنانیدن بیماران؛ راه ندادن به پیدایش شبُشک. تیف رجعی جایداری یا کنگی را سپیراخیته‌های گوناگون سپیرلمانندی به عمل می‌آرند. سپیراخسته‌ها به واسطة کنه سرایت می‌کنند. منبة طبیعی بیماری قریب در همة قطعه‌ها یافت شده است؛ در ا.ج.ش.س. در قزاقستان، آسیای میانه، زکوکزیه و جنوب اکراینه وامیخورد. از هیوانات خاینده‌ها (موش، کلّه‌موش، تووشقان و غیره) گرفتار می‌شوند. آدم بعد گزیدن کنه بیمار می‌شود. مکانیزم و انکشاف تیف رجعی جایداری مثل تیف رجعی واگیر است، ولی خروجهایش زیادتر و نامنتظمند. بیماران حتماً در بیمارخانه معالجه کرده می‌شوند. پیشگیری: نیست و نابود کردن کنه‌ها در بناهای استقامتی و خواجگی، محافظت آدمان از گزیدن آنها (با لباسهای مخصوص).
دبیات: زویریف و. ا. ، تیفا-پرتیفازنыی بالیزن و پراشلام ا نستایشیم، مسکو 1967 روکاوادستوا پا انفیکتسیانّыم بالیزنیم، ماسکه. 1968؛ روکاوادستوا پا انفیکتسیانّыم بالیزنیم و دیتیّه، مسکو، 1980.
س. بابایف.