سورود

سرود، شعریست، که برای با آواز خوش خواندن گفته شده است، یک جنر موسیقی واکلیست. سرود نسبت به دیگر جنرهای موسیقی از جهت ریتم شکلاً استوار بوده، معیار (دیپزان) آوازی‌اش خیلی وسیع است. حسه‌های ضربی سرود گوناگونند: 2/4، 3/4، 3/8، 5/4، 4/4، 6/8، 7/8 و غیره، که حسه‌های 6/8 و 7/8 بیشگر به سرودهای رقصی منسوبند. سرودها از روی شکل، ساخت، طرز اجرا و اسلوب خلقی و کسبی می‌شوند. سرودها از جهت مضمون و مندرجه روالیوسیانی، اجتماعی، لیریکی و گیمنی، از جهت ساخت باشد، یک‌آوازه و بسیاراوازه (خواری) می‌شوند و با هم‌آوازی سازها یا بی آنها اجرا می‌گردند. سرودهای بسیاراوازة خواری بیشتر به روسها، اکراینها، گرجیها و دیگر خلقهای برادر خاسند.

سورودهای خلقی تاجیک چون سرودهای خلقهای دیگر مملکتها به جریان محنت، روزگار و معیشت مردم وابسته بوده، تاریخ طولانی دارند. سرودهای قدیمه در اوستا و ادبیات پهلویی به نظر می‌رسند. سرودهای مراسمی و موسمی («نوروزی»، «گل‌گردانی»، «سوسخاتون»، «اشگلان»، «میده-میدیا» «منداغ») ، اینچنین سرودها در توصیف آفتاب، ماه، ابر، باران، فصلهای سال و غیره سرودهای قدیمه‌اند. در ایجادیات دهانکی خلق سرودهای لیریکی نیز هستند. سرودهای هجویی، میشی و عایلوی و تاریخی هم از جملة سرودهای خلقی می‌باشند. اکثر سرودهای خلقی مؤلف ندارند. بعضاً مؤلفان متن سرودها (مثلاً، سعدی، حافظ، کمال خجندی، جامی، هلالی، طغرل، اینچنینشایران معاصر) معلوم باشند هم، آنها با آهنگ خلقی سروده شده، با نام سرود خلقی ذکر می‌شوند. با مرور زمان بسیار سرودها از بین رفته‌اند و یا شکل و مضمونشان را دیگر کرده‌اند. سرودهای «منداغ»، «میده-میدیا»، «اشوله‌ بافندگان» و غیره در زمان ما همچون انعکاسکنندة روزگار گذشتگان صدا می‌دهند. سرودهای مراسم توی عروسی-«سلام‌نامه»، «شه مبارک»، «استای لنگ سرتراش»، «یار-یار»، «طویانه»، همچنین «بالایی»، «صد داغ»، «دختر هراتی»، «آه و»، «اسمش نمی‌خام»، «سبزک» و غیره امروز هم معمولند.

سورودهای خلقی تاجیکی شکل و ساخت گوناگون دارند. بعضی سرودها از دو-سه رباعی یا دوبیتی، ترانه‌ها، غزلها، مسمّطها، مثنویها، قطعه‌ها ترکیب یافته‌اند («مرغک»، «یللی بابا، یلی» و غیره). وزن و قافیة این نوع سرودها هنگام با آهنگشان سرودن حس می‌شود. در همة سرودها نقرات موقع مهم دارد. سرودهای خلقی از اولاد به اولاد به طریق شفاهی گذشته‌اند. متن چودی از آنها «سلام‌نامه»، «یار-یار»، «اشتربچة من»، «باباپ-رک»، «غریبنامه»، «ماشابه»، «شاهدختر» و غیره در بیاضها، اینچنین مجلّه و روزنامه‌های روسی، که سالهای 60 عصر 19 در آسیای میانه نشر می‌شدند، به نظر می‌رسد. بار اوّل (سال 1899) یکچند سرود و نواهای خلقی را از بین مردم بخارا موسیقی‌شناس روس س. رыبکاو در زوغاته‌های مگنیتی ثبت نمود. پس از روالوتسیه کبیر سوسیالیستی اکتبر گردآوری، نشر و تدقیق سرودهای خلقی، ثبت آواز حافظان و نواهای موسیقی رواج یافت،

مردوم تاجیک دارای سرودهای سیر‌شمار کسبی (کتابی) می‌باشند، که آنها هم تاریخ دور و درازی دارند. نمونة برجستة سرودهای کتابی «شش‌مقام» حساب می‌یابد، که 252 سرود و آهنگ را در بر گرفته است. متن سرودهای کسبی عصرهای میانه را در دیوان یا کلیات شاعران، تذکره‌ها، بیاضها، رساله‌های موسیقی پیدا کردن ممکن است. روالبتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر، تبدّلات اجتماع و معنوی سالهای اوّل حاکمیت ساویتی سرودهای نو را به میان آوردند. «مرش حرّیت» (1918) س. عینی نخستین سرود ساویتی تاجیک است، که به آهنگ «مرسیلیزه» نوشته شده است. «لنین-برادر، رهنما» (س. ولیزاده) ، «آزادی شورای ما»، «لنین بابا شد»، نیز در سالهای اوّل حاکمیت ساویتی آفریده شده‌اند. در سرودهای سالهای 20-30 «عید اکتبر»، «به لنین»، «پرتیزن سرخ»، «به ستخناو»، «سرود جوانی»، «دختر تاجیکستان» و غیره روالوتسیة اکتبر، و. ا. لنین، وطن آزاد، حیات نو، قهرمانان عرصة محنت ترنم شده‌اند. آن سالها شاعران شعرهاشان را به آهنگهای خلقی یا کلاسیکی ایجاد کرده، در اوّل متن به کدام آهنگ خواندنش را اشاره‌ می‌کردند.

نعنة سرودنویسی در روزهای ما با همکاری آهنگسازان و شاعران ساویتی تاجیک ادامه‌ دارد. سرودهای ایجادکردة بسته‌کاران ف. شهاباو، 3. شهیدی، ش. سیفیدّیناو، یه. سبزناو، x. عبدالله‌اف، ا. آدینه‌یف، د. دوست‌محمّداو، میلادستان ه. بندیشایف، م. جمعه‌یف، د. مؤمنشایف، ا. حسناو و غیره در صنعت موسیقی تاجیک مقام خاص دارند.                               و. شیر‌محمّداو،

. رحیم‌اف.