پیتراگرفیه

پیتراگرفیه (از یون. ریtros-سیت و… گرفیل) ، علمیست در بارة جنسهای کوهی، ترکیب مینیرلی و شیمیایی آنها، ستروکتوره و تیکستو­ره، شرایط جایگیرشوی، قانونیّت پیدایش، تغییریابی و پهن‌شوی جنسهای کوهی در قشر و روی زمین. پیتراگرفیه به سلسلة علمهای گیالاگی منسوب بوده، با مینیرلوژی، گیا­خیمیه، ولکان‌شناسی، تیکتانیکه، سترتیگرفیه و تعلیمات عاید به ثروتهای زیرزمینی زیچ الاتسمند است. پیتراگرفیه از روی تیپ جنسهای کوهی آموختشونده به پیتراگرفیة جنسهای کووهی مگموی، می‌تمارفی و تخشینی یا لیتالوژی جدا می‌شود. 95% قشر زمین از جنسهای کوهی مگ­موی و می‌تمارفی (تا چقوری 16-20 کم) ترکیب یافته است.

پیتراگرفیة جنسهای مگموی جنسهای کوهی کریستلّیی را می‌آموزد، که در نتیجة خنکشوی نه کریستلّبندی مگمه حاصل شده‌اند. پیتراگرفیة جنسهای می‌ت­مارفی جنسهای کوهیی را، که ترکیب پیشترة مینیرلی و شیمیایی خود را تغییر داده‌اند، تدقیق می‌کند. اینچنین جنسهای کوشی بین تهشینی و مگموی هستند، که ترکیب آنها از مادّه‌های مگموی عبارت بوده، طرز پیدایش و ش­رایت جایگیرشویشان به جنسهای کوهی تهشینی مانند است.

وسولهای تدقیقات پیتراگرفی گوناگونند. هنگام تدقیقات صحرایی نمود جنسهای کوهی، شرایط جایگیرشوی، سن جنسها، علاقه‌مندی آنها با جنسهای کوهی اطراف، ترکشها، جایهای بهمرسی جنسهای کوهی گوناگون و تغییریابی آنها آموخته می‌شوند. یکی از اصولهای اساسی تدقیقات پیتراگر­فی در لبارتاریة به واسطة میکروسکاپ پالیریزتسیانی آموختن شلیفهای (پرده‌های تُنُک) جنسهای کوهی می‌باشد. جنسهای کوهی را با اصولهای تحلیل شیمیایی، رینتگیناستروکتوری، سپیکتری، تیرمیکی، مویین کردن سن مطلق و ریزاننس تیرمایدرایی نیز تدقیق می‌کنند. در آموختن جنس­های کوهی تهشینی بعضی اصولهای مخصوص (تحلیل مکانیکی، مویین کردن فونه، تدقیق خصوصیتهای فیزیکی و غیره) تتبیک کرده می‌شوند.

در پراسیسّ تدقیقات ایکسپیریمینتلی باشد، در لبارتاریه‌های مخصوص جنسهای کوهی را توسط حرارت و فشار بلند گداخته، طرز پیدایش آنها را می‌آموزند. در اساس تدقیقاتهای گیالاگی صحرایی، لبارتاری و ایکسپیریمینتلی در خصوص پیدایش جنسهای کوهی و اهمیت عملی آنها خلاصه می‌برارند. حالا پیتراگرفیه به پیتراخیمیه، پیترافیزیکه، پیتراتیکتانیکه (نیترالوژی ستروکتوری) ، فیزیکی و شیمیایی، تکنیکی و کیهانی برین قسمها جدا می‌شود. پیتراگرفیة کیهانی میتیاریتها، جنسهای کوهی ماه و دیگر سییاره‌ها را می‌امو­زد. گرچندی در اثرهای ابوعلی ابن سینا، ابوریهان بیرونی، م. و. لاماناساو و دیگران عاید به جنسهای کوهی و پیدایش آنها بعضی ملاحظه‌ها موجود باشند هم، تنها در میانه‌های عصر 19، بعد از آن، که برای آموختن جنسهای کوهی میکروسکاپ پالیریزتسیانی را تطبیق نمودند (عالمان انگلیس گ. ک. سارب و نیمیس ف. سرکیل) ، پیتراگرفیه از گیالوژی جدا شده، علم مستقل گردید.

تا تطبیق میکروسکاپ جنسهای کوهی را به 3 نوع اساسی-مگموی، تهشینی و می‌تمارفی جدا کرده بودند و بس. تدقیقات میکروسکاپی امکانیت داد، که ترکیب و ساخت جنسهای کوهی مفصل آموخته شوند. عاید به پیدایش و سببهای گوناگونی جنسهای کووهی فکر و ملاحظه‌های مختلف پیدا شدند. عالم نیمیس ک. گ. رازینبوش اساس سیستمتیکة جنسهای کوهی را پیشنهاد کرد. عالم روس ا. س. فیاداراف (18اد) اصول نو تدقیقات میکروسکاپی-تئودالیتی مینیرلها را اختراع نمود، که حالا آن را اصول فیاداراف می‌نامند. لیتراگرفهای ساویتی ف. یو. لیوین­سان-لیسّینگ تصنیف شیمیایی جنس­های مگموی، ا. ن. زوریتسکیی اساسهای پیتراخیمیه، د. س. بیلینکین پیتراگرفیة تکنیکی، د. س. کارجینسکین و و. س. سابالیف مسئله‌های پیداشی جنسهای می‌تمارفی، س. س. سمیرناو، یو. ا. بلیبین و ه. م. عبدالله‌اف مسئله‌های علاقة معدن و جنسهای کوهی را تدقیق کر­دند. سالهای آخر اصولهای آموزش فارمتسیانی جنسهای کوهی. (گ. د. افنسیف، و. س. کاپتیف-دوارییکاو، یو. ا. کوزنیتساو) ، تدکیک موفسّه-ل پیتراگرفی، مینیرلاگی و پیتراخیمیوی کامپلیکسهای علی‌حده، جنسهای کوهی قدیمترین قعر زمین و جنسهای کیهانی خیلی انکشاف یافت.

اموزیش پیتراگرفیة جنسهای مگموی و می‌تمارفی تاجیکستان از سالهای 30 به مناسبت تدقیقات­های گیالاگی ایکسپیدیتسیة پامیر اف ا.ج.ش.س. سر شد. در این ساحه خذمت و. ا. نیکاله‌یف، ب. ن. نسلیداف، ت. ا. ایوانووه، ا. د. پالیکاوه، ن. ک. مارازینکا، ا. ک. نیکیتین، x* م. اب­د‌الله‌اف، م. x. خمیداف، ا. و. بیلاو، ا. ت. ترسینکا، ا. ن. گاریتسکیه، ا. و. مشکپّ، ر. ب. براتاو، س. م. باباخاجه‌یف، ا. ه. حسناو و دیگران کلان است. در ساحة پیتراگرفیه اساساً انستیتوتهای تدقیقات علمی اف ا.ج.ش.س.، اداره و اپرولینیه‌های وزارت گیالوژی ا.ج.ش.س. و ریسپوبلیکه‌های اتّفاقی، دانشکده‌های عالی تدقیقات می‌برند. در تاجیکستان انستیتوت گیالا­گیة اف رسّ تاجیکستان، فکولتیت گیالوژی ادت و غیره با تدقیقات پیتراگرفی مشغولند. سال 1952 در نزد شوع­بة علمهای جغرافی و گیالوژی اف ا.ج.ش.س. کامنتیت بینییداروی پیتراگرفیه تشکیل یافت، که آن در هر ریسپوبلیکه شعبه‌ای دارد. از سال 1953 این جانب در هر 4-5 سال یک بار مجلس مشورتی عمومی‌اتّفاقی و ریگیانلی برپا می‌گردد. اثرهای علمی ساحة پیتراگرفیه در سریهای گیالاگی «معروضه‌ها» و «اخبارات» اف ا.ج.ش.س.، اینچنین در جرنل «گیالوژی ساویتی» و غیره نشر می‌شوند.

د .: ل ا و ا پ س آ ن-ل ا س س ا ا گ ف. یو. ، نبر. ترودы، ت. 4-پیتراگرفیه. م. . 1955؛ زوریتسکیی ا. ن. ، ازویرجینّыی گارنыی پارادы. م. ، 1961؛ سرنچ نه گ. م. ، شینکریاو م. ف. ، پیترالوژی مگمتیچیسکیخ و می‌تمارفیچیسکیخ پا­راد، م. ، 1973؛ برتاو ر. ب. ، اتاگ ا پیرسپیکتیوы ازوچینیه مگمتیزمه، می‌­تمارفیزمه ا متالاگینی تدجیکیس­تنه. «ازو. ان تدجیکسکایی سّر»، آتد. فیز-مت. ا گیال-خیم. نوک، م 1، 1976.