پوریزم

پوریزم (فرنسوی purisme، از لاتینی purus-تازه) ، کوشش تیزه کرد­ن زبان از کلمه‌های اقتباسی زبانهای دیگر، نیالاگیزمها و پیشگیری واردات عنصرهای لیک­سیکی و گرمّتیکی بیرون از نارمة زبان (مثلاً، کلمه‌های گفتگویی، شیوگی و غیره). پُریزم در دورة برقرار گردیدن نارمه‌های زبان ادبی ظهور می‌کند و به جریانهای نو سیاسی و مدنی مربوط است. در تاریخ انکشاف و برقرار گردیدن زبانهای ادبی مملکتهای گوناگون (وینگریه، چکوسلواکی، ترکیه، هندوستان و غیره) حادثة پُریزم مشاهده شده است. دایر به پُریزم و ن­زر پُریستی به زبان در روسیه (عصر 19) بحثها به میان آمده‌اند.

سالهای 20 در دورة نو انکشاف و برقرار گردیدن نارمه‌های زبان ادبی امروزة تاجیک بحثها در بارة تازگی زبان و نظر پُریستی به زبان ادبی پیدا شده بودند. بحثهای زیادی بین زبان‌شناسان در مسئلة استفادة کلمه‌های اقتباسی عربی و کلمه‌های از شیوه و لهجه‌های گوناگون به زبان ادبی راه یافته می‌رفت. خود از خود عیان بود، که از کلمه‌های اقتباسی عربی دست کشیدن باعث کمبغل شدن ترکیب لغوی زبان تاجیکی می‌گردید، چون که این کلمه‌ها همچون کلمه‌های مقرّری زبان تاجیکی استعمال می‌شدند. به بحث و میلهای پُریستی س. عینی در مقالهش (گزیتة «آواز تا­جیک»، 1928) جواب حل‌کننده داد. او حقوق استعمال داشتن کلم­های اقتباسی عربی را تصدیق کرده، از استفادة کلمه‌های دشوارفهم عربی خودداری کردن را مصلحت داد. س. عینی شیوه و لهجه‌ها را در برابر زبان ادبیات کلسّتکی فارس-تاجیک یکی از منبعهای اساسی زبان ادبی حاضرة تاجیک می‌شمارید و در استعمال عنصرهای عمومیشوندة زبان گفتگویی فعالانه اشتراک می‌کرد.

د .: بیردыیوه ت. ، لیکسیکه ا گرم­متیچیسکی المنتы عربسکاگا یزыکه و تدجیکسکام، د. ، 1968.

ت. بیردییوه.