ارنیتالوژی

آرنیتالوژی (از یونانی ornis، آگnithos-پرّنده و… لوژی) ، یک ساحة زاالوژی است، که ایمبریالوژی، مارفالوژی، فیزیولوژیه، اکولوژی، سیستمتیکه و تقسیمات گیاگرفی پرّنده‌ها را می‌آموزد. نخستین اثر عاید به آرنیتالوژی-«تاریخ هیوانات» به قلم ارسطو (عصر 4 تا میلاد) تعلق دارد. او در اثرش در بارة 170 نمود پرّنده معلومات داده است. اساس فهرست نامها و تصنیفات علمی امروزة پرّنده‌ها را ک. لینّیی در اثر خود «سیستم طبیعت» (نشر 1-1735) گذاشته است.

در عصرهای 17-18 تدقیق پرّنده‌ها بیرون از حدود او­راپه صورت گرفت. ولی تا نیمه‌های عصر 19 در آرنیتالوژی عاید به مارفالوژی، سی­ستیمتیکه و پهن‌شوی گیاگرفی پرّنده‌ها کارهای صاف تصویری برتری داشتند. بعد به وجود آمدن نظریة ایوالیوتسیانی چرلز در­وین در بارة عالم آرگنیکی (1859) به آموزش مارفالوژی مقایسوی و فیلاگینی پرّنده‌ها پرداختند. در این بابت تدقیقاتهای عالمان انگلیس ت. گیکیل، روس-م. ل. می‌نزبیر، نیمیس-م. فیوربینگیر و دیگر مقام بلند دارند. در روسیه عصر 19 از طرف پ. س. پلّس، ا. ف. میدّیندارف، ا. گ. وازنیسینسکیی، گ. ا. ردّی، ن. ا. سیویرساو، ا. ا.

زرودنیی و دیگر آموخته شدن حیات پرّنده‌های منطقه‌های گوناگون مملکت باعث رونق آرنیتالوژی روس گردید. در عصر 19 و ابتدای عصر 20 ان-اویرسیتیت مسکو مرکز اساسی آرنیتالاگی راس­سیه به حساب می‌رفت. آرنیتالوژی بعد غلبة روالوتسیة اکتبر خیلی انکشاف یافت؛ یک قطار مؤسسه‌های زاالاگی تشکیل کرده شدند و به توفیل آنها کارهای تدقیقاتی عاید به آرنیتالوژی باز هم رواج یافتند. در نتیجه عاید به آرینتافونة اورال، سیبری غربی، قزاقستان و دیگر منطقه‌های مملکت معلومات زیادی جمع کرده شد. این معلوماتها در اثرهای «پرّنده‌های اتّفاق ساوی­تی» (روسی؛ جلد 1-6، 1951-54) ، یک قطار جلدهای «فونة ا.ج.ش.س.» (روسی) ، فهرست پرّنده‌ها و غیره درج گردیدند.

ارنیتالوژی امروز یکی از ساحه‌های مکمّل آموختشدة زاالوژی بوده، با یک قطار فنهای بیولوگی الاکة زیچ دارد. ساحهایی، که به پروبلمهای فاتاپیریادیزم، بالانس انرژی، مبادلة نمک، آریینتسیه در فضا، کوچ پرّنده‌ها و غیره علاقه دارند، خیلی پیش رفتند. در این زمان ساحه‌های با علمهای دیگر علاقداشتة آرنیتالوژی-آرنیتالوژی  ویتسیانی (کارکرد اپّرتهای پروازکننده، که هنگام با پرّنده‌ها برخوردن استوار باشند) ، آرنیتالوژی  تیبّی (آموختن پرّنده‌ها همچون پهن‌کنندة بیماریهای سرایتی خوفناک و غیره) نیز انکشاف می‌یابند.

ارنیتالوژی در خواجگی قشلاق و خواجگی جنگل (مثلاً، برای مبارزه بردن با ضرررسانخا) اقه-میّت کلان دارد. آرنیتالاگهای بسیار مملکتها در جمیّتهای ملّی آرنیتالاگی متّحد گشته‌اند. در ا.ج.ش.س. شعبه‌های آرنیتا­لاگی و زاالاگی جمعیّت مسکوگی  ‌طبیعتشناسان، جمعیّت عمومیراسّییگی محافظت طبیعت و غیره موجودند.

تدقیقاتهای علمی دایر به آرنیتالوژی  در جرنل «آرنیتالوژی» (از سال 1958) ، مجموعه و جرنلهای زاالاگی نشر می‌شوند.

اموزیش آرنیتافونة تاجیکستان از آخر عصر 19، از آن دمی که تب-اتشناس و سییاه روس ن. ا. سیویر­ساو در دوام یکچند سال پرّنده‌های ترکستان را منتظم آموخت، آغاز یافت. این تدقیقاتها در کتاب «پهن‌شوی هیوانات ترکستان» (روسی؛ 1873) گرد آمده‌اند. در ابتدای عصر 20 تدقیقات علمی را عاید به آرنیتالوژی در ترکستان ن. ا. زرودنیی دوام داد. یک قطار اثرهای علمی، به مانند «پرّنده‌های تاجیکستان» ا. ا. ایوانف (روسی؛ 1940) ، «پرّنده‌های حصار و قراتیگین» ا. و. پاپاو (روسی؛ 1959) ، «پرّنده‌های پامیر و آلایی» ا. ا. ایوانف (روسی؛ 1969) و غیره نشر گردیدند.

در ابتدای سالهای 70 سه قسم اثر 19 جلدة «فونة ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی  تاجیکستان» (روسی؛ 1971، 1973، 1977) ، که به پرّنده‌های ریسپوبلیکه بخشیده شو­ده است، نشر گردید. الحال عاید به آرنیتالوژی (کوچ پرّنده‌ها، مویین کردن مقام آنها در پهن نمودن بیماریهای سرایتی، کانسینترتسیة موسمم پرّنده‌ها و غیره) کارمندان شعبة اکولوژی هیوانهای خشکی‌گرد مهره‌دار انستیتوت زاالا­گیه و پرزیتالوژی آکادمی فنهای ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی  تاجیکستان تدقیقات می‌برند. عاید به مسئله‌های به حساب‌گیری و محافظت پرّنده‌های نادر و از بین رفته-ایستاده کارمندان شعبة محافظت طبیعت نزد پریزیدیوم آکادمی فنهای ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان تدبیرها می‌‌اندیشند،

دبیات: رزویتی بیولوگی و ا.ج.ش.س.، مسکو، 1967؛ ابدوسلیماو ا. ه. ، فونه تدجیکسکایی سّر، ت. 19. پتیتسы، چستی 1-3، 1971-77.