نوس

نوس یکی از کتگوریهای اساسی فلسفة عتیقه را گویند، که مجموع قانونیّتهای معنوی، عقلی و فکری در کیهان و انسان حکمران را دربر می‌گیرد. دیماکریت نوس را آتش کوره‌شکل می‌دانست. مفهوم نوس در فلس­فة انکسگار خیلی روشن افاده یافته است. او نوس را عالمی می‌دانست، که متیریة بی‌شکل را به شکل و تر­تیب آورد. تعلیمات ایده‌آلیس­تی نوس را افلاطون انکشاف داده است. وه‌ای نوس را چون پرنسیب ترتیبات و تناسب عالم شرح داده است.

در تعلیمات ارسطو نوس چون شکل شکلها و احساس احساسها ظهور یافته است. وه‌ای نوس را محصول ایده‌ اشیا می‌داند، که در آن در یک اشیای حسی ایده‌ خود را دارد: ضمن تعلیمات ارسطو نوفلاتونیه نوس را چون هستی فوق‌البیطعی تصویر نموده است، که همة عالم را درک می‌نماید و شکل مویین می‌دهد. رواقیان نوس را مبدأ الهی یا قسمت دانسته آن-

را به همة اشیای کیهان خاص می‌دانند. پلاتین (فلوتی) تعلیمات انکسگار، افلاطون و ارسطو را از نو تحقیق نموده، تعلیمات نوس را انکشاف داده است. موافق عقیدة پلاتین، نوس تناسب ابدی هه-رکتکننده‌ای است، که در هستی جایی دارد. نظریة اتیکی نوس بر خلاف همه گونه تعلیماتهای تصادفی و ایمپیریکی اهمیت کلان تاریخی و فلسفی داشت.