نظریة ساخت هوجیروی ارگانیزمها، نظریهیست در بارة عمومیت پیدایش ارگانیزمهای زیاده و یگانگی پرنسیبهای ساخت و انکشاف آنها. به عقیدة ف. اینگیلس نظریه یکی از جمعبستهای م و-
هیم بیولوگیست، که باعث ترقّیات طبیعتشناسی در عصر 19 گردیده است. موافق نظریه عنصر اساسی رستنی و هیوانات هوجیره میباشد. همة ارگانیزمهای زنده دارای خصوصیت یگانگی و انکشاف ایوالیوتسیانیند.
ساخت هوجیروی رستنیها را با یاری میکروسکاپ هنوز در نیمة دوّم عصر 17 طبیعتشناس انگلیس ر. گوک مشاهده کرده بود. آخار عصر 18 در زیر تأثیر غایههای فلسف در علم فکری عاید به یگانگی طبیعت زنده به میان آمد. به توفیل این برای عنیق کردن عمومیت ساخت رستنی و هیوانات کوششهای اوّلین گذرانیده شد. (ک. ف. والف، ل. آکین)؛ این کششها منبعد برای به وجود آمدن نظریه زمینه گذاشتند. اوّل عصر 19 رواج و رونق میکروسکاپیه برای آموختن ساخت هوجیره امکانیت داد. عنیق کرده شد، که هوجیره این ستروکتورهای است، که جلد خود را دارد. به زمّ آن جلد قسم اساسی هوجیره بوده، عنصرهای باقیمانده قسم غیریساسیند. در هوجیرة رستنی موجود بودن یدرا را ر. براون (1831) بیان نمود. منبعد م. شلییدین به ید را دقّت داده، آن را سیتابلست-بوجودآورندة هوجیره نامید. اوّلهای چاریک دوّم عصر 19 به توفیل تدقیقات بیولوگ چک یه. پرکینی عاید به ساخت میکروسکاپی بافتههای هیوانات معلومات بسیاری جمع آورده شد.
در جمعبست نمودن همة این معلومات خذمت عالم نیمیس ت. شونّ خیلی کلان است. او تدقیقات م. شلییدین را آموخته، در ید را یک قطار کریتیریّهای را مشاهده نمود، که به واسطة آنها ستروکتورة بافتة هیوانات و هوجیرة رستنیها را مقایسه کردن ممکن است. منبعد نظریه به ارگانیزمهای یکحجیروی (سادهترینها) ، که چون ارگانیزمهای آزاد حیات گذراننده شناخته شدند، تطبیق گردید (ک. زیبالد، 1848). رواج و رونق منبعدة نظریه به کشف پراتاپلزمه و تقسیمشوی هوجیره علاقه دارد.
سال 1858 ا. ر. ویرخاو به مقام حلکننده داشتن ید را در هوجیره اهمیت داد و پرنسیب با راه تقسیمشوی حاصل شدن هوجیره را بیان نمود. سالهای 70-80 باشد، میتاز-اصول انیویرسلی تقسیمشوی هوجیره کشف شد. آخر عصر 19 آرگنایدهای هوجیره تدقیق شد و در هوجیرههای رستینی و هیوانات مقام کلان داشتن آنها اثبات گردید.
نزریة حاضره به ساخت هوجیروی داشتن ارگانیزمهای بسیارهوجیره و یک جسم تام بودن آنها اساس یافته است. ارگانیزم تا چه اندازه مرکّبتر باشد، جسم تام بودن آن همان قلر زیادتر ظاهر میگردد. یک جسم تام بودن هیوانات توسط سیستمههای عصب و گمارلی و رستنیها باشد، توسط علاقة سیتاپلزموی هوجیره تطبیق میگردد.
د .: ویرمیل ا. م. ، استاریه اچینیه آ کلیتکی. م. ، 1970.