نباتات

1) ن ا ب آ ت، نیگ. رستنی؛ 2) عالم نباتات، مجموع فیتاسینازها (مجموع رستنی قطعه‌های یک‌خِله‌ای است، که بین یکدیگر و با محیط-جنگل، دشت، بیابان، مرغزار و غیره مناسبت مرکّب طرفین دارند) را گویند، که زمین یا ناحیه‌های جداگانة آن را فرا گرفته است. نباتات محصول تحوّلات (ایوالیوتسیه)-ا بردوام عالم آرگنیک است. نباتات یک جزء مهمّ بسفره بوده، به اقلیم، نظام آب، خاک، ریلیف و غیره واباسته است.

تاجیکستان دیارن کوهسار می‌باشد. اقلیم آن نهایت گوناگون است و این باعث خیلی رنگاریگی آل­م نباتات گشته است. در وادی و کوههای تاجیکستان گیاه و بتّه و درختان بسیار می‌سبزند. از روی حساب پیشک در حدود پامیر و آلایی تقریباً 6-6، 5 هزار نمود رستنی (اکه‌د. پ. ن. آوچینّیکاو) می‌روید. همواریها را بیابانهای شیباغزار، دریاباد را توغیزار (تورانغه، گاز، انگد، نی و سرنیزار و غیره) ، منطقة میانکوه را چارموز-زار، ارچه‌زار، بعضاً دشتها، بلندکوه را مرغزار و دشت (در پامیر شرق حتّی بیابان) فرا گرفته‌اند. نباتات تاجیکستان را به نوعها (تیپها)-ا زیرین تقسیم می‌کنند: بتّه و درختزار. اساساً در ناحیه‌های سیرنم ریسپوبلیکه جایی-گیر شده است. جنگلزار پهنبرگ، توغیزار، جنگلزار ریزبرگ، ارچه‌زار (برسزار) ، بتّه‌زار پهنبرگ (نسترنزار و غیره) و جنگلزار گرمسیر (شیبلک) را در بر می‌گیرد.

جنگلزار پهنبرگ از بتّه و درختان نمی و گرمیپرورد (علی‌الخصوص چارمغز، فرک، چنار، تیلیه، سیب کوهی و بتّه‌های هرخِله ترکیب می‌یابد. علفزار آن بیشتر از پیسک (حنای قصداًگیپ) ، قوزیقوشه و غیره عبارت است. جنگلزار پهنبرگ خاص قطارکوههای حصار و درواز (عموماً منطقة میانکوه تاجیکستان مرکزی، که در این جا 1000-1500 مّ بارشات می‌شود) می‌باشد. قسم زیاد آن در نشیبیهای چن. قطارکوههای حصار، شیم. درواز، اینچنین پیتر i جایگیر شده است. از جنگلزار پهن-برگ میوه (چارمغز، آلوچه، انگور، قات، نسترن یا خوچ، زیرک و غیره) ، رس-تنیهای خطبوی و غذایی، گیاههای شفابخش میغوندارند. بتّه و د­رختان نشیبیهای کوه را از ایرازیه (آبشوی خاک) ایمنّ می‌دارند و موس­تهکم می‌کنند.

توغیزار دریاباد همواریهای گرم ریسپوبلیکه را در بر می‌­گیرد. اساساً از بتّه و درختان تورانغه، جگده، گاز و غیره عبارت است. به توغه‌ای گیاههای خوش‌ادار قدبلند (نه‌ای، سرنه‌ای-ایرینتوس، نیشکر خودرویی و غیره) خاسند. تو­غیزار مخصوصاً در پایان‌آب وخش (در حدود ممنوعگاه «پالواپتوغه‌ای») نمود طبیعی خود را خوب نگاه داشته است.

جنگلزار ریزبرگ اسا­سن در دریاباد و بالاتر از جنگلزار پهنبرگ جایگیر شده است. در این جا بیشتر بید (ایرانی، تورانی) ، توس ترکستان، ریم (یک نوع سفیدار) ، انگد، بتّه‌های گاز، یولگون و غیره می‌رویند. در جنگلزار ریزبرگ گیاههای مرگزاری غیشه، نوعهای سه‌برگه، یونوجده، مشنگ، نخودکها، نوعخای جاروبک، سوکگیاه، خردومه و غیره فراوانند. اسا­سن در قطارکوههای زرافشان، بدخشان، حصار و درواز، اینچنین در زینجایهای دریاباد (قریب در اکثر ناحیه‌های ریسپوبلیکه) جایی گرفته است. علفزار جنگلزار ریزبرگ را درو می‌کنند، اینچنین چون چراگاه، خیلی مهم است.

ه ر چ ا ز آ ر از درختان سوزن‌برگ ادبورس، سیّهبورس (ارچة ترکستانی) و مورودبورس (ارچن زرافشانی) به وجود آمده است. تقریباً نصف جنگل تاجیکستان از ارچه‌زار عبارت است. در آن بتّه‌ها (مشال، زیرک، تبولغه، قات، خوچ و غیره) نیز بسیارند. به علفزار ارچه‌زار بیشتر گیاههای گندمک، چه-مک، یوغن خاسند. ارچه‌زار اساساً در نشیبیهای شمالی هتارکوه ترک-ستان، قسماً در قُرمه و حصار و زرافشان جایی گرفته است. در جنوب ریسپوبلیکه ارچه‌زار در قطارکوههای بلند باباتاغ، غازیملیک، سرسرک و سنگلاخ به نظر می‌رسد. ارچه‌زار چراگاه خوب است. ارچه چوب اعلی‌صفت دارد و میوة آن اشیای دارویست. ارچه‌زار برای حفظ نشیبیها از ایرازیة خاک اهمیت خیلی کلان دارد.

بوتّزار پهنبرگ (نسترنزار و غیره) از بتّه‌های نم-پرورد عبارت است. عادتاً در منطقة میانکوه و دامنة بلندکوه (در آن جایی، که دشت و مرگزارند) نمو می‌یابد. بیشتر در قطارکوههای حصار و درواز (ساحلهای آبیخینگاب، کافرنهان، یغناب) ، نی­شیبیهای شمال کوه درواز وامیخورد و چراگاه خوب است.

جه ن گلزار گرمسیر از بتّه و درختاو پست‌قد گرمسیر (تلخکبادام، پسته، شولش، چلان، تاتوم، زرنگ، قرغنک و غیره) ترکیب یافته است. علفزار آن از گیاههای ایفیمیری (دور نشو و نمایشان کوتاه)-الاخ، جاروبک، بزگندم، بامس، نخودک و غیره عبارت است. اساساً پستکوه و دامنکوههای حصار و درواز و زرافشان، انچو­نین جنوب و غرب تاجیکستان را در بر می‌گیرد. پسته‌زار فراخ در جنوب ریسپوبلیکه (قریب 100 هزار گه) جایگیر شده است. انچیر و انارزار طبیعی و شولشزار حالا در نیشی­بیهای غربی و جنوب قطارکوه درواز باقی مانده است. جنگلزار گرمسیر را چون چراگاه استفاده می‌برند.