مادّه‌های ترکنده

مادّه‌های ترکنده، پیوستهای شیمیایی یا آمیختة مادّهای را گویند، که قابلند تیز به ریکتسیه‌های شیمیایی داخل شده، گرمی زیاد و گاز خارج کنند. این ریکتسیه‌ها در این یا آن نقطه از گرمی، ضربه، سایش، ترکش دیگر مادّه‌های ترکنده و غ. به وجود می‌آیند. سرعت سوزش مادّه‌های ترکنده گوناگون بوده، از یکچند حصّة ‌مّ/سان تا دهها م/سان، سرعت دیتانتسیه باشد، زیاده از 9 کم/ساو می‌شود. مادّه‌های ترکنده سخت، مایع، گزی و اینچنین آمیخته شده می‌تواوند. منبة اساسی انرژیة ترکش آکسیدشوی است. آکسیدکننده خود آکسگین ترکیب مادّه‌های ترکنده بوده، بی هوا به عمل آمدن ترکش را تأمین می‌نماید. بعضی مادّه‌های بیاکسیگین (ازیدها، اتسیتیلین، اتسیتیلینیدها، دیزاپیوستها، گید­رزین، کلرید و اادید نیتروژن، آمیختة مادّه‌های سوزنده با گلاگنها و غ .) نیز ترکش به عمل آورده می‌توانند. لیکن این مادّه‌ها به سبب زهرناکی، نااستواری، ارزش بلندشان چون مادّه‌های ترکنده استی­فاده نمی‌شوند. از مادّه‌های سیرشوماری، که می‌توانند ترکش به وجود آرند، 20-30 خیلشان چون مادّه‌های ترکنده استفاده می‌شوند و بس. مهمترین آنها نیتراپیوستها (تری­نیتراتالوال، تیتریل، گیکساگین، آکتاگین، نیتراگلیتسیرین، تیترنیتراپینتزریتریت-تان، نیتراتسیلّیولازه، نیترامیتن و غ .) و نمکهای کیسلاتة نیترات (خصوصاً نیترات امّانیی) می‌باشند. عادتاً این مادّه‌ها را در حالت آمیخته (مس. ، آمیخ­تة آکتاگین، گیکساگین و تان با ترا­تیل، آمیختة نیتراگلیتسیرین با ویتراگلیکال) استفاده می‌برند.

مادّه‌های ترکنده در خواجگی خلق، تکنیکة حربی، تدقیقات علمی (مس. ، ساختن راهها، حاصل کردن حرارت و فشار بلند) و غ. فراوان استی­فاده می‌شوند.

د .: گارست ا. گ. ، پاراخه ا وزرыو­چتыی ویشیستوه، م. ، 1972.