فرنسیه

فرنسیه (غrance) ، ریسپوبلیکة فرنسیه (republicue غگncaise) ، دولتیست در اوراپة غربی. از غرب و شمال با خلیج بسکه‌ای و گلوگاه له-منش اقیانوس اتلنتیک، از جنوب با بهر میانزمین (خلیج لیایه و بهر لیگوریه) احاطه شده است. مساحتش 551 هزار کم2. اهالی‌اش 55، 4 ملن نفر (ژانویه 1985) ، 93% اهالی فرنسویها، اهالی شهری بیش از 73%. زبان رسمی فرنسوی. دینداران اساساً کتالیکهایند. پایتختش شهر پریج.

فرنسیه از جهت مأموری به 96 دیپرتمینت تقسیم شده است. به هیت فرنسیه «دیپرتمینتهای آنسویبهری» گودیلونه، مرتینیکه، گوینه، رییونان، جزیره‌های سین-پیر و میکیلان، اینچنین «ناحیه‌های آنسویبهری» جزیره‌های کلیدانیة نو، پالینیزیة فرنسوی و کیرگیلین، االّیس و فوتونه داخلند. سردار دولت-پرزیدنت. پارلمنت از دو پلته-مجلس ملّی و سینت عبارت است.
ریلیف ناحیه‌های غربی و شمال مملکت را همواریهای پست و تپّه‌ها (پستی گرانّه، حوزة پریج) ، اینچنین کوههای پست تشکیل می‌دهند. در جنوب و غرب کوههای بلندیشان میانه (کوههای مرکزی فرنسیه، واگیزله یوره) ، در جنوب و غرب و جنوب و شرق کوههای بلند پیرینیی و الپ (کوههای مانبلن 4807 م، بلندترین نقطة اوراپه) واقع گشته‌اند. اقلیم معتدل بحری، در شرق به کانتینینتی می‌گذرد؛ در ساحل بهر میانزمین سوبتراپیکی بهر میانزمینیست. حرارت میانة ژانویه 1-1 (گس، ژوئیه 16-24°س. بارشات سالانه 600-1000 مّ، در کوهها 2000 مّ و از این هم زیادتر. دریاهای کلان: سینه، لوره، رانه، گرانّه؛ از شرق مملکت دریای ریین می‌گذرد. 24% حدود مملکت بیشه‌زار است.
در دورة قدیم در حدود فرنسیه گلّها (کیلتها) استقامت می‌کردند، از خمین سبب فرنسیّه را در آن دور گلّیه می‌نامیدند. میانة عصر 1 تا میلاد گلّیّه را ریمیها ضبط کردند؛ از آخر عصر 5 میلاد قسم اساسی دولت فرنکها بود. سال 843 بعد برهم خوردن امپراتوری کرالینگها و موافق شرطنامة ویردین در حدود حاضرة فرنسیه شاهی فرنک غربی تشکیل شد؛ از عصر 10 آن را «فرنسیه» می‌نامیدگی شدند. تا میانة عصر 12 در فرنسیه پراکندگی فئودالی حکمران بود. سال 1302 بعد دعوت شدن اوّلین شتتهای ژنرالی در فرنسیه حاکمیت مطلقه به وجود آمد. به انکنشاف اقتصادیات فرنسیه جنگ صدساله (1337-1453) مانع گردید. در نتیجة بد شدنّ احوال خلق شورش پریج (1357-58)-جکیریه برخاست. متمرکزانی دولت اساساً در نیمة دوّم عصر 15 در دورة حکمرانی لیوداویک xi به انجام رسید. مطلقیت بعد جنگهای دینّ عصر 16 باز هم مستحکم گردید ودر عهد لیوداویک 14 به درجة عالی خود رسید. در عصرهای 15-17 شاهان فرنسوی به مقابل گبسبورگها (جنگ اتلیه، 1494-1559؛ جنگ سیساله 1618-48) مدّت دراز مواریزه بردند. روالیوسیة کبیر فرنسیه ساخت مطلقة فئودالی را برهم داد. سال 1792 فرنسیه ریسپوبلیکه (ریسپوبلیکة یکم) اعلان شد. زینة عالی این روالیوسیه دیکتتورة یکابینچیان بود. تبدّلات تیرمیدار سال 1794 غلبة کانترّیوالیوسیة برجوزی را تأمین نمود. ترتیبات دیرکتوریّه را (1795-99) دیکتتورة حربی نپالیان[سراوّل در شکل کنسولی، از سال 1804 در شکل امپراتوری (امپراتوری یکم) ] عوض نمود و ساخت برجوزی را باز هم مستحکم کرد.
ستنسیة الکتری اتمی شنان در ساحل دریای لوره.
جنگ وطنی سال 1812 باعث شکست خوردن امپراتوری نپالیان گردید. در دورة ازنوبرقرارشوی مطلقیت (1814-1815، 1815-30) حکمرانی سیاسی به دست دوارینها و روحانیان گذشت. در نتیجة روالیوسیة ژوئیة 1830 بصر حاکمیت اعیان و اشراف مالیوی آمد. در نتیجة روالیوسیة فوریهی 1848 ریسپوبلیکة برجوز گریسپوبلیکة دوّم) برپا شد. منبعد روالوتسیه 1848 انکشاف نیافت.
سال 1852 امپراتوری دوّم مقرّر گردید و آن در نتیجة جنگ فرنسیه و پروسّیه (1870-71) برهم خورد. ریسپوبلیکة سوّم تشکیل گردید (1870-1940). 18 مارت 1871 در پریج اوّلین در جهان روالیوسیة پرولتاری به عمل آمد (نگرید کامّونة پریج) و آن را برجوزیه بی‌رحمانه پخش کرد. سال 1875 کانستیتوسیة ریسپوبلیکة سوّم قبول گردید. سالهای 1879-80 یکمین پرتیة مارکسیستی-پرتیة کارگری تأسیس یافت. در ابتدای عصر 20 حرکت سوسیالیستی سست شد و در نتیجه پرتیة سوسیالیستی فرنسیه (با راهبری ج. گید، پ. لفرگ و دیگرها) و پرتیة سوسیالیستی فرنسوی (با راهبری ج. جاریس) تشکیل شدود. سال 1905 این دو پرتیه با هم متّحد گردیدند. در آخرهای عصر 19-اوّل عصر 20 کاپیتالیم فرنسیه بدورة امپریالیزم (به عبارة و. ا. لنین، کاپیتالیزم سودخور) داخل شد. آخر عصر 19 تشکّل امپراتوری مستملکداری فرنسیه اساساً به آخر رسید. فرنسیه در هیت انتنته در جنگ یکم جهانی اشتراک نمود و جنگ با شرطنامن صلح ویرسل (1919) به فایدة امپاریلستان فرنسیه انجام یافت. موافق این شرطنامه ف. ایلزس و لاترینگیّه را برگردانیده گرفت. در انتیروینسیة ضدساویتی اشتراک کرد. سالهای 1918-20 حرکتهای روالیوسیامی اوج گرفت. سال 1920 پرتیة کمونیستی فرنسیه تأسیس یافت. فرنسیه با ا.ج.ش.س. از سال 1924 علاقة دیپلماتی دارد. سال 1935 عاید به یاری همدیگری شرطنامة ا.ج.ش.س.-فرنسیه امضا شد. ژانویه 1936 در اساس فرانت یگانة کارگری[پرتیة کمونیستی فرنسیه (پکف) و پرتیة سوسیالیستی (سفیا) ، 1934] فرانت خلقی تأسیس یافت. حکومت فرانت خلقی فعالیّت تشکیلاتهای فاشیستی را منع کرد، برای بهتر نمودن شرایط محنتکشان چاره‌ها ‌اندیشید (هفتة کاری 40-ساعته، آتپوسکهای پولی و غیره را جاری کرد). سال 1938 فرانت خلق پراکنده شد. دایره‌های حکمران فرنسیه راه «آرامکنی» فاشیستان تجاوزکار را پیش گرفتند، که آن به سر زدن جنگ دوّم جهانی مساعدت نمود. سال 1940 قشونهای ژرمنیه و اتلیة فاشیستی فرنسیّه را ضبط کردند. ترتیبات فاشیستی «ویش» به وجود آمد. تشکیل‌کنندة اساسی حرکت مقابلت بر ضد فاشیزم پرتیة کمونیستی فرنسیه بود، حرکت «فرنسیة آزاد» (از سال 1942-«فرنسیة مبارز») با راهبری ش. دی گالّ نیز در این مبارزه رل مهم بازید. آخر 1944 (در نتیجة عملیات قشونهای کالیسیة ضدتیتلیری و حرکت (مقابلت) فرنسیه آزاد کرده شد. سالهای 1944-47 به هیت حکومت کمونیستان هم داخل بودند؛ اصلاحات اجتیومایی پراگریسّیوی گذرانیده شد، کانستیتوسیة ریسپوبلیکة 4-م قبول گردید (1946). سال 1949 فرنسیه اعضای نتا و از سال 1957 اعضای اتّحاد اقتصادی اوراپه (ای) شد. فرنسیه سال 1954 شرطنامة جینیوه را عاید به صلح در هندوخیتایی امضا کرد. سال 1958 کایستیتوسیة ریسپوبلیکة 5-م قبول شد، که آن حقوقهای حاکمیت اجرائیه‌ را بر ضرر حاکمیت قانون‌برآر وسیع نمود. ش. دی گالّ پرزیدنت فرنسیه انتخاب گردید. تا سال 1960 در وضعیت پراکنده‌شوی سیستم مستملکداری امپریالیزم بسیار مستملکه‌های در افریکه بودة فرنسیه استقلالیت به دست آوردند (از جمله الجزایر، سال 1962). با مقصد مستهقم کردن موقع بینلخلقی و تأمین نمودن مستقلیت سیاست خارجی خود از بلوک نتا برآمد (1966). مناسبت خود را با مملکتهای سوسیالیستی، پیش از همه با ا.ج.ش.س.، خیلی بهتر کرد. در حیات سیاسی داخل فرنسیه کارپرتایی عمومی سال 1968 اهمیت کلایه داشت: سال 1981 با دستگیری پرتیة کمونیستی فرنسیه و دیگر قوّه‌های چپ نامزد سوسیالیستها فرنسیه میتّیرن پرزیدنت فرنسیه یونتیخاب شد.
فرنسیه مملکت مترقّی اندوستریلیست. از روی حجم استحصالای سیاتی در بین دولتهای موتّرقّی کاپیتالیستی یکی از جایهای نمایان را اشغال می‌کند. موقع کاپیتال ماناپالیه‌ها و دولت کلان است. در اقتصادیات گوروههای کلان ماناپالیستی مالیوی و صناعتی (راتشیلد، دی وندیل و دیگر) حکمرانند. در صناعت به درجة بلند کانسینترسیة استحصالات دیده می‌شود؛ در خواجگی قشلاق سهم استحصالات میده و میانه کلان است. فرنسیه به خارجه کاپیتال می‌برارد؛ در خواجگی فرنسیه موقع کاپیتال خارجه کلان است. در صناعت قریب 28%، در خواجگی قشلاق 11% اهالی قابل محنت بند است (1975). سال 1984 در فرنسیه 18 ملن ت انگشتسنگ و 6، 3 ملرد م3 گاز طبیعی استیهراج شد. از خارجه نیفت می‌آورد. سال 1984 فرنسیه 309، 7 ملرد کوت°س انرژیة الکتر استحصال کرد، از جمله در گاس-ها 67، 1 ملرد کوت°س، در ستنسیه‌های الکتری اتمی 180، 0 ملرد کوت°س. سال 1984 فرنسیه 14، 8 ملن ت معدن آهن، 1، 7 ملن ت باکسیت استخراج کرد. سال 1984 در فرنسیه 14، 7 مل ت چوین، 19 ملن ت پولاد، 343، 5 هزار ت الیومینیی، اینچنین به مقدار زیاد روح، سرب، مس و دیگر متالهای رنگه گداختند. ماشینسازی آهن اساسی صناعت به حساب می‌رود (1/3 قسم تمام کارگران ساحة صناعت در آن کار می‌کنند). اتومبیلسازی (3، 34 ملن اتومبیل سال 1984، اساساً شرکتهای «رینا»، «پیجا»، «ستراین») ، کشتی‌سازی، سمالیاتسازی ساحه‌های مهمّ ماشیتسازی می‌ساختند. صناعت شیمی، نیفت، تحویل نیفت نیز ترقّی کرده است. مهسولات صناعت بافندگی، لباس‌دوزی و چرچیلواری، صناعت خوراکواری اهمیت ایکسپارتی دارد. کلانترین ناحیه‌های صناعتی اینهایند: پریج، ناحیة شمالی، لاترینگیه و لیان. زیاده از 60% حدود فرنسیه برای خواجگی قشلاق استفاده می‌شود. چارواداری ساحة اساسی خواجگی قشلاق می‌باشد (23، 6 ملن سر گاو؛ 12، 3 ملن سر گوسفند؛ 11، 4 ملن سر خوک، 1984؛ پرنده‌پروری). زراعت غلّه‌دانه (32 ملن ت گندم، 1984؛ جو، جواریمکّه) ، لبلبو قند، تماکو و غیره کشت می‌کنند. طاق‌داری، سبزه‌وات‌کاری، باغداری و گل‌پروری رواج یافته است. طول عمومی راه آهن 35، 0 هزار کم (1980) ،. 1/4 قسمش الکتریکانیده شده است؛ راههای اتومبیلگرد 80 هزار کم (1960). دریاهای سینه، ریین و کانالهای سینه-شمال، مرله-ریین کشتی‌گردند. نیفتیپراوادهای اساسی‌اش: مرسیل-لیان-سترسبور-کرلسروه (رفگ) و گور-پریج. بندرهای اساسی: مرسیل، گور، رون، دیونکیرک؛ ایراپارتهای کلانترین: پریج-آرل، برجی و شرل دی گالّ. به خارجه اساساً ماشین و تجهیزات، اتومبیل و دیگر واسطه‌های نقلیات، لباس، پایفزال، آذوقه‌واری می‌برارد. 1/2 حصّة ‌سودای بیرونی به مملکتهای میب راست می‌آید (اساان به رفگ). توریزم خارجه انکشاف یافته است (27، 3 ملن نفر، 1984). واحد پول-فرنک فرتسوی.