فارمسیة جمعیّتی و اقتصادی، زینة مخصوص انکشاف مویین جمعیّت را گویند. کتگوری فارمسیة جمعیّتی و اقتصادی همة ساحههای بهم علاقمود حیات جمعیّت را در بر میگیرد. زمینة هر یک فارمسیة جمعیّتی و اقتصادی طرز مویین استحصالات است، ماهیّت آن را مناسبتهای استحصالی تشکیل مدهند، در این حال آن ندسترایکة مویین، شکلهای مویین معیشت، عایله، طرز حیات و غیره دارد. هر یک فارمسیة جمعیّتی و اقتصادی قانونهای خاص پیدایش و انکشاف خود را دارد. این قانونها دارای خصوصیتهای تعرینخی و ملّی بوده، برای زینة مویین تاریخی همة مملکتها یکخِلهاند. در هر یک فارمسیه قانونهای عمومی عمل میکنند، که آنها را به پراسیسّ یگانة تاریخ جهانی علاقهمند مینمایند. نه خمة مملکتها و خلقها در جریان انکشاف خود همک فارمسیهها یا فزههای آنها را تهای میکنند. بعضی خلقها (مثلاً، ژرمنهای قدیم، اسلاوینها) فارمسیة غلامداری را نگذشتهاند. در شرایط حاضره بسیار خلقها با راه غیریکپیتلیستی ترقّیات به سوسیالیزم میآیند. نظریة فارمسیة جمعیّتی و اقتصادی در متریالیزم تاریخی موقع موخیم دارد: آن امکان میدهد، که نسبت به جمعیت معیار عمومیمیلّی تغییر دائمی را استفاده برده، توسط آن قانونیّتهای حادثه و واقعههای تاریخی را مویین کنند و آنها را مورد تحلیل علمی قرار دهند؛ آن اهل بشر را به خلاصة ناگزیری مُرده رفتن کاپیتالیزم و طنطنة کمونیزم آورده میرساند.