سر «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد»

«آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد» اثر تاریخی و جغرافی مورخ فارس-تاجیک ذَکریای قزوینی، که سال 1275 به زبان عربی تألیف شده است. «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد» از سرسخن، سه مقدّمة نظری و هفت باب عبارت است. مقدّمة یکم از سببهای به وجود آمدن جمعیّت انسانی، ساخت جمعیت، استحصالات و پیدا شده-ن شهرها، پایتخها، دیهه‌ها بحث می‌کند. مقدّمة دوّم از دو فصل عبارت است. در فصل یکم سمتها و زمین از روی طبیعتش به گرمسیر و سردسیر چودا شده است.

فسل دوّم از معادن، نباتات و هیوانات معلومات می‌دهد. م و-الّیف کورة زمین را اوّل به دو-شمال و جنوب جدا می‌کند. بعد آن را به چاریکخا-دو چاریک شی­مالی و دو چاریک جنوبی تقسیم می‌نماید. یکی از چاریکهای قسم شمالی را مکشوف و ‌‌آباد نامیده، آن­ را به خفت اقلیم چودا کرده است؛ از روی ارز و طول اقلیم یکم را کلانترین و اقلیم هفتم را خردترین می‌حسابد. توصیف خر یک اقلیم را با سرسخن آغاز نموده، با ترتیب الفبا به تصویر بعضی مملکتها، ولایتها، شهرها، جزیره‌ها، قلعه‌ها و دریاهای و کوههای داخلی اقلیم می‌گذرد. در کتاب در بارة آسیای میانه نیز بعضی معلوماتهای نادر موجودند.

ینچونین متریالهای اتنوگرافی در بارة ترکها، اسلاوینها، روسها، بلغارها، پیچینگها و فرنگها جالب دقّتند. در اثر در بارة مم­لکتهای اوراپه نیز معلومات آورده شده است، که در اثرهای دیگر مؤلفان پیشینه دیده نمی‌شود. در «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد.» زیاده از 923 نام موضع و 970 نام شخصان مشهور ذکر یافته است. «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد.» برای مورخان و اتنوگرافها، فیلسوفان و. گیاگرفها و استرانامها سرچشمة خوبی می‌باشد. اوّل عصر 15 تخریر نو «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد.» را با بعضی علاوه‌ها ابدورّشید صالح ابن نوری چاپ کنانیده است. «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد.» به زبان فارسی و مختصراً به ترکی ترجمه شده‌اسگ. نسخه‌های زیاد چاپی «آثار-ال-بلاد و اخبار-ال-عباد > در که-تابخانه‌های شهرهای مسکو، لنین­گرد، دوشنبه، تاشکینت محفوظند.

دبیات: ک ر ه چ ک آ و س ک ا ی ا. یو. ، ازبرن­نыی پرایزویدینیه، تام 4، مسکو- لنینگراد، 1957.