بّاس i

بّاس i (27. 1. 1571، هرات-19. 1. 1629، مازندران) ، شاه ایران، از سلالة صفویان. سالهای حکمرانی‌اش-1588-1629. عبّاس i پیس­ر والی خراسان محمّد میرزا بوده، با نام شاه عبّاس کبیر نیز مشهور بود. عبّاس i اوّل با مدد قبایل استاجل و و شامل و سال 1581 در نیشاپور حاکمیت را ، صاحب شده، خود را شاه خراسان اعلان کرد. سال 1588 با یاری طایفة قیزیلباشان وارد پایتخت دولت صفویها-قزوین گردید و پدرش محمّد میرزا را سبکدوش کرده، خود را شاه ایران اعلان کرد.

در این مدّت عبّاس i سه مشکل عمدة دولت صفویان را حل نمود: او­ول تهدید ترکهای عثمانی، دوّم خطر ازبیکان شیبانی را برطرف نموده، سوّم قدرت قیزیل باشان را توسعه داد. ابتدا با ترکیه به مدّتی پیمان دوستی بست؛ سپس ویلالتهای شیراز، کرمان، گیلان و خرّماباد لوریستان را تصرّف نمود؛ سال 1598 ازبکان خراسان را شکست داده، هرات را تابع خود کرد و خود همان سال پایتخ­ت دولت صفویان را از قه‌ازوین به اصفهان کوچانده، بخارا، خراسان و ماورای قفقاز را به اطاعت خود درآورد. در اندک مدّت سیمای شهر اصفهان تغییر یافت و بناهای تاریخی عصر صفوی-میدان شاه، مسجد شیخ لطف‌الله،  مسجید شاه، پول آللهبیردیخان، خیابان چهارباغ، کاخ آل قام و بنیاد گردیدند. منبعد عبّاس i برای اصلاحات دیوانی، مأموری و نظامی نیز اقدام کرد.

پس از انجام اصلاحات نظامی عبّاس 1 سال 1601 تبریز و شیروان را از ترکهای عثمانی آزاد نمود و با م­دد فلات انگلیس زمینهای جنوب ایران و بهرین (1601-1602) ، قندهار (1621) و هرمزگان را (1622) از پارتوگلیها بازپس گرفت. سال 1623 عراق را تصرّف نمود. در سیاست خود عبّاس i تکیه به ثروتمندان و اشراف ترک می‌کرد؛ تمام عمر مقابل فئودالان صحرانشین و سرکش مبارزه برد. اصلاحات مالیاتی و پولی عبّاس i نیز نتیجة خوب دادند. او برای آبادانی کشور از اسیران حربی گرجیها، ارمنیها، آذریها، چیرکسیها، ترکمنها استفاده برد. در عهد عبّاس i راهها، پولها، کاروانسرایها، حمامها و بازارهای سیرشوماری بنیاد گردیدند، که به وضع اقتصادی، تجارت داخلی و خارجی و مناسبات پولی تأثیر مثبت رساندند.

همچونین صنعتهای تصویری، آرایش عملی، خطّاطی، نقّاشی و هنرهای کاشیکاری، قالین‌بافی، نسّاجی، کُلالی، شیشه‌گری و چینی‌سازی نیز خیلی رونق یافتند. عبّاس i با انگلیه، پارتوگلیه، اسپنیه، اوستریه، هلند، راس­سیه مناسبتهای خوب دیپلماتی برقرار کرد. ولی با وجود این در دوران سلطنت عبّاس i در سراسر قلمروش شورشهای خلقی (گیلان، 1592، غرجستان، 1624 و غیره) سر زدند، که بی‌رحمانه سرکوب شدند.