پتّزار

پتّزار (بتتچه و نیم‌بتّچه)-ا فراخ در موضعهای کم‌بارش ریسپوبلیکه دامن گسترده است. اساساً نباتاتی بالشتکها، بالشتکخار و بیابان را در بر گرفته است.

بالیشتکها پتّه‌های گوناگون مخصوص سرماپرورد بلند­کوه (اکه‌نتالیمان، زولزده، زیبّلدیه وغیره) بوده، شکلاً به «بالشت» مانندند. بالشتکزار را چون چراگاه تابستانه استفاده می‌برند.

بالیشتکخارها از رستنیهای خاردار سکلیرامارفی «بالشت-مانند» (ایسپرسیت، اکه‌نتالیمان، نخودکهای خاردار) عبارتند. بالشتکخارها در محلهایی، که چون چراگاه بیمیلان استفاده شده‌اند، نمو یافته‌اند. رستنیهای خوب خوراکی برهم خورده، به جای آنها گیاههای ناخوردنی خاردار فراوان شده‌اند. بالشتکخارها در جایهای سیرشخ و سدگلاخ قطارکوههای زرافشان، قُرمه، ترکستان، اینچنین بدخشان فراوانند.

ب ا یا ب آ ن  هودود فراخ کمدال و درخت ریسپوبلیکه را فرا گیریف­ته است. نباتاتی بیابان اساساً از نیم‌بتّه و بتتچه‌های به بی‌آبی تاب‌آور، گیاههای خوش‌ادار و غیره عبارت اسگ. در بیابان جنوب و غرب تاجیکستان نیم‌بتّه و درختان میده-سکسوول سفید و سیاه، جزغون، چیرکس و دیگ. می‌سبزند. آنها در ریگزار سیرتیپّة شیمیمال ریسپوبلیکه نیز می‌­

رویند. مساحت زیاد آن در تاجیکستان جنوبی و ساحلهای دریای سر جایی گرفته است. این جایها را چون چ­راگاه زمستانه و بخارانه استفاده می‌برند.

لفزار خیلی گوناگون است:

لفزار بلند اساساً از گیاههای خوشه‌دار خیلی قدبلند (3-5 م) ، که در شبرزمین دریاباد وخش، کافرنهانو پنج می‌رویند (وه‌ای، سرنه‌ای، نیشکر خودرویی، قیاغ، غیشه، رستنیهای پیچکتنه، بتّة گاز و غیره) تشکّل یافته است.

مرغزار اساساً در منطقة میانکوه و بلندکوه (کوهسار ب­ده خشان، قطارکوههای حصار و درواز، ترکستان و غیره) جایی گرفته است.

شیبرزمین از گیاههای قدپست مرغزار الپی (فقط در به-لندکوهها) در جای سیرّوتوبت به وجود می‌آید. در آن اساساً غیشه می‌روید. مساحت شبرزمین محدود است. بیشتر در پامیر (وادی دریاها) وامیخورد. علف آن را می‌دروند و در کوهها چون چرا­گاه استفاده می‌برند.

دشت اساساً منطقة میانکوه و بلندکوه را در بر می‌گیرد. مساحت آن چندان وسیع نیست. به نباتات دشت چمک، جاروبک، یکچند نوع کاویل و غیره خاص است. در نی­شیبیهای شمال قطارکوههای ترکستان، زرافشان، حصار، درواز و غیره دشت چراگاه اساسیی  تابستانه حساب می‌یابد.

افیمیرها از گیاههای خرد نمیپرورد (جاروبک، الاخ، گندو­مک، تک-تک) ، که زمستان و بهار نمو می‌کنند و تابستان میخوشکند، ترکیب یافته‌اند. بیشتر در دامنة قطارکوههای حصار و ترکیس­تان، اینچنین در بعضی محلهای وادیهای فرغانه و زرافشان می‌رویند. ایفیمیرزارها چون چراگاه تیره‌ماهی و زمستانه استفاده می‌شوند.

سایبانگولها اساساً از یوغن عبارتند. در جای چنگلزار (منطقة بلندکوه) و بتّه‌زار (ب­لندکوه) ، که برهم خورده‌اند، نشو و نما یافته‌اند.

خارلفها از هر گونه گیاههای خاردار (علی‌الخصوص خارلف-کوزینیه) عبارتند. در منطقة میانکوه و بلندکوه در نتیجة بیمیلان چرانیدن چاروا نمو کرده‌اند.

تقسیمات نباتات. در تاجیکستان چون در همه کشورهای کوهسار منطقجای نباتات خیلی خوب عیانند و این به نمی، ایکسپازیتسیه، خصوصیت ریلیف، باد و غیره علاقه‌مند است. در منطقة پایان نباتات سوبتراپ-کی گرمیپرورد، در بلندیها نباتات سرماپرورد الپی می‌روید. از این رو، نه عاید به نباتات مشترک تاجیکستان، بلکه در خصوص من-تقه‌های جداگانة موضع و ناحیه­های آن سخن راندن ممکن است. ناحیه‌های نباتات تاجیکستان اینهایند:

ه ا س آ ر و درواز (نشیبیهای جنوب قطارکوههای حصار، آخرهای غرب پیاتر i و یک قسم نیشابیهای شمالی درواز). نباتاتی این جا فراوان است، زیرا به نشو و نمایی خوب آن بارشات مساعدت می‌کند. نباتات ناحیه از منطقه‌های ایفیمیر و گندمکزار (800-1700 م) ، بتّه و درختزار (1200-2800 م) ، دشت خارلفزار (2400-3500 م) و مرغزار علفش پست (3400-3800 م از سطح بهر) عبارت است.

تورکستان (نشیبیهای شمال قطارکوه ترکستان). نباتات این جا به منطقه‌های بیابان شیباغزار (400-1200 م) ، ایفیمیرها با گندمک و نسترن (1200-1800 م) ، چمکزار فراخ و ارچه‌زار (1800-2800 م) جو­دا شده است. در قطارکوه بلندکوه دشت سیرعلف (خوش‌ادارها و غیره‌ها؛ 2800-3400 م) از بالشتکهای خاردار، اینچنین مرغزار علفش قدپست و بالشتکها (3400-4000 م) جایی گرفته‌اند.

زر‌افشان (حوزة دریای زرافشان). از جهت نباتات به ناحیة تور­کستان خیلی مانند است. نباتات آن از منطقه‌های زیرین عبارت: بیابان اشنان و شیباغزار (1200-2000 م)؛ بیابان شیباغزار، ارچه‌زار و دشت (2000-2700 م)؛ دشت، خارلف و ار­چزار (2700-3400 م) ، بالشتک و خارلفزار (3400-4000 م).

ق و ر ا م ا (نشیبیهای جنوبی قطارکوههای قُرمه). در این جا منطقه‌های ب­یابان شیباغزار (350-1000 م) ، شیباغزار و ایفیمیرها (1000-1800 م) ، ارچه‌زار با چمک و گندمک (1800-2500 م) ، چمکزار با بالشتکهای خاردار و غیره (2500-3200 م) جایگیرند.

تاجیکستان جنوبی (جنوب و غرب تاجیکستان). نباتات آن نسبتاً یکرنگ است. منطقه‌های ایفیمیرهای جاروبک و غیشزار و ا بیابان (300-900 م) ، ایفیمیرهایی قدپست، در بعضی جایها پسته و بادام‌زار (900-1700 م) ، ارچه‌زار و دشت (1700-2300 م) موجودند.

بدخ شا ن (پامیر غرب، ونج، روشان، شغنان، وخان). به نباتات آن منطقه‌های بیابان شیباغ­زار (1800-2700 م) ، بیاباندشت شی­باغزار (2700-3200 م) ، بیابان اکه‌نتالیمان و شیباغزار (3700-4200 م) و بالشتکزار (4200-4800 م) خاسند.

پیریخستان پامیر شمالی (ناحیة پیریخ فیدچینکا). حدود آن را یخ پوشیده است. نباتات مرغزار و دشتی می‌روید، اینچنین بالشتکها (در قطعه‌های خرد بییخ) وامیخورند.

پامیر شرقی (بلندکوه قهرتون پامیر شرقی). نباتات این ناحیه ه‌ا منطقه‌های بیابان بلندکوه تیریسکین و بالشتکزار (3500-4200) و بالشتک و اننتالیمانزار و غیره (4200-4800 م) ابا­رت است.

الم نباتات تاجیکستان از رستنیهای مفید بایی است. در طبّ خلقی تدقریبن 1500 نمود راستنیزهای دارویی (از روی حساب پیشکی م. حاجیمتاو) استفاده می‌شوند؛ paستنیهou دبّاغی، رستنیهای تکنیکی، رستنهای ویتامیندار، رستنیهای نخدار، pacتنیهou رنگدار، رستنیهای روغن ایفیردار، رستنیهای خوراک چاروا، رستنیهای روغندار، رستنیهای‌ آرا-اشی، رستنیهای زهرناک و غیره فراوانند. ه‌ا بتّه و درختان جنگل میوه (چارمغز، سیب، آلوچه، قات، پسته، زیرک و غویره) میغوندارند. در وادی و کووه و بلندکوه گلهای بزیب (لاله، سوسن، سیچ، خالمان، مجه» بتمن و غیره) ، خوشبوی و غذایی (زیره، رواج، تاران، سیاه‌علف، زیرک، مرمینجان، کارو، راف، راشک و غیره) بسیارند. نباتات حسن و طراوت طبیعت کوهسار است. محافظت رستنی یک جزء مهم محافظت طبیعت است.

د .: پاپاو م. گ. ، کرتکیی آچیرک رستیتیلناست تدجیکیستنه، در کیت .: «تدجیکیستن»، تشکینت، 1925؛ آ وچینّیکاو پ. ن. ، ریانы فلارы تد­جیکیستنه، در کیت .: «فلاره تدجیکسکایی سّر، ت. 1، م.-ل. ، 1957؛ سته نیوکاویچ ک. و. ، گیاباتنیچیسکایی ریانیراونی تدجیکیستنه. اطلس تدجیکسکایی سّر، د.-م. ، 1968؛ آوچینّیکاو پ. ن. ، یونساو س. یو. ، نیکاتارыی پرابلیمы باتنیک، در کیت .: «نوکه ساویتسکاگا تدجیکیستنه»، د. ، 1974؛ زپریگه‌یف ا و. ا. ، لیسنыی ریسورسы پمی را-الیه، ل. ، 1976.