پهلوان محمود

پهلوان محمود (1247، خوارزم-1326، خیوه) ، شاعر فارس-تاجیک. تعلیم ابتدایی را در خیاوه گرفته، هنر پوستین و تیلنکدوزی را نیز آموخته است. بعدتر سفر شهرهای آسیای میانه و هندوستان و ایران را اختیار نموده، در این کشورها همچون پهلوان مشهور نام برآورد. در خیوه از عالم درگذشت. مقبره‌اش در شهر برجاست. پهلوان محمود با تخلّص  «قتالی» غزل ایجاد کرده، با نام «کنز-ال-حقایق» مثنوی سروده است، ولی تا حال دسترس نگردید­ند. پهلوان محدود اساساً در رباعیسرایی موفقیت پیدا کرده، در این جاده سبک عمر خییام را پیروی می‌نمود.

در رباعیات پهلوان مهمون موضوعات لیریکی و پندوخلاقی و فلسفی به هم آمیخته‌اند. او مردم را به پاک‌نهادی، عقل و انصاف، وفاداری، دانش و فضیلت و سربلندی می‌خواند. اشخاص جاهل و نادان، زمانة ستمگار، فلک بیدادگر، اهل ریا، مردم ناپاک و دون را تنقید و مذمّت کرده است. رباعیات پهلوان محمود از جهت منطق سخن و بدیعیت کامل‌اند. نسخه‌های دستنویس رباعیات پهلوان محمود در کتابخانة انستیتوت شرق‌شناسی اف رسّ ازبکستان محفوظند. چندی از آنها به زبان ازبکی ترجمه شده، در یکجایگی با متن اصلی تاجیکی نشر گردیده‌اند.