تورکیه

تورکیه، ریسپوبلیکة ترکیه (تurkiye سumhuriyeti) ، دولتیسگ در آسیای غربی و قسماً در جنوب اوراپه. با بحرهای میانزمین، ایگیی، مرمر و سیاه احاطه است. مساحتش 781 هزار کم2. اهالیش
47، 2 ملن نفر (1983)؛ اهالی شهری قریب 49%. قریب 90% اهالی ترکهاند، اینچنین کُردها (بیش از 4 ملن نفر) و دیگران استلقامت می‌کنند. زبان رسمی-ترکی. دین اساسی-اسلام. پایتختش انقره. شهر کلانترینش استامبول.

ز جهت مأموری ترکیه به 67 ایل (ولایت) تقسیم شده است. سردار دولت-پرزیدنت. آرگن عالی قانون‌برآر-مجلس کلان ملّی (سینت و پلتة ملّی).
قیسم زیاد ترکیّه را کوهسار آسیای خرد و کوهسار ارمن (بلندیشان تا 5165 م، اررت کلان) اشغال کرده‌اند، در شمال کوههای پانت (بلندی‌اش تا 3937 م) و در جنوب قطارکوه طور (بلندی‌اش تا 3726 م) واقع گشته‌اند. اقلیمش سوبتراپیکی و در کوهسار داخل کانتینینتیست. بارشات سالانه 500 مّ. بیشتر رستنیهای دشتی می‌رویند. در نشیبی قطارکوههان نزدیساهیلی بیشه‌ها موجودند. دریاهای اساسی: دجله، فرات، کوره، ارکس، یشیل، ارماق، قیزیل ارماق، سقریه، چاروخ. کولهای کلان: ون و توز (آبشان شور).
دولت ترکها در آسیای. خرد آخر عصر 13-اوّل عصر 14 به وجود آمده است. در نتیجة جنگهای استیلاگرانه در عصرهای 14-16 امپراتوری عثمانیه تشکّل یافت. مبارزة ملّی و آزادی‌خواهانة خلقهای زیر اسارت ترکهای عثمانیبوده، اینچنین جنگهای روسیهیو ترکیه باعث در عصر 19 آزاد گردیدن بسیار خلقهای نیم‌جزیرة بالکن و به وجود آمدن دولتهای مستقل گردید. آخر عصر 19-اوّل عصر 20 ترکیه به نیم‌مستملکة دولتهای امپریالیستی اوراپه تبدل یافت. روالوتسیة برجوزی جوانتورکان سال 1908 به سرنگون شدن سلطنت مستبد عبدالحمید 2 و برپا گشتن مانرخیة کانستیتوسیانی آورده رساند، ولی ساخت فئودالی امپراتوری عثمانیّه را برهم نداد. بعد در جنگ یکم جهانی شکست خوردن ترکیه دولتهای اعضای انتنته به تقسیم نه فقط حدود امپراتوری عثمانیه، بلکه به خود ترکیه نیز شروع نمودند. در این شرایط و از تعسخیر روالوتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر در ترکیه جنگ ملّی آزادی‌خواهانه و روالوتسیة ملّی برجوزی با راهبری مصطفی کمال (آتتورک) وسعت یافت، که آن با غلبة ترکیه بر امپریالیستان و اعلان گردیدن ریسپوبلیکة ترکیه (1923) انجام یافت. سال 1920 پرتیة کمونیستی ترکیه تشکیل یافت (از سال 1923 در پنهانکاری). در مبارزه به مقابل امپریالیستان به خلق ترک روسیه ساویت یاری کلان رساند. سال 1920 بین روسیه ساویتی و ترکیه علاقة دیپلمات مقرّر گردید. سالهای 20-30 اصلاحات برجوزی و ملّی گذرانیده شد. سال 1923 با راهبری آتتورک (سالهای 1923-38 پرزیدنت) پرتیة خلقی و ریسپوبلیکوی (پخر، پرتیة برجوزیة ملّی، تا سال 1950 در سر خاکیمیت بود) تأسیس یافت. در جنت دوّم جهانی ترکیه دنلت بی‌طرف اعلان شد، ولی به ژرمنیة فاشیستی یاری می‌رساند. سال 1952 ترکیه به نتا و سال 1955 به سینتا داخل شد (1979 از سینتا برآمد). سیاست یک‌طرفه با مملکتهای امپریالیستی و ارتجاعی داخلی باعث زیاد شدن نزاع عامّه و به تیز و تند گردیدن ضدیتهای اجتماعی و صنفی مملکت مساعدت نمود. سال 1960 در ترکیه تبدّلات دولتی به عمل آمد، در نتیجه کانستیتوسیة نو قبول شد و حیات سیاسی مملکت جان‌ناک گردید. همکاری اقتصادی اتّفاق ساویتی و ترکیه خیلی وسعت یافت. بعد تبدّلات حربی سال 1980 پارلمنت پراکنده گردید و فعالیّت تشکیلاتهای سیاسی و جمعیّتی منع کرده شد.
تورکیه مملکت اگرری و اندوسترییویست. از جهت اقتصادی به ماناپالیه‌های امپریالیستی خارجه تابع می‌باشد. قریب از سه یک حصّة ‌هودودش کشت‌باب است. زراعت اساسی: غلّه‌دانه (گندم، جو، جواریمکّه، سالی 23-26 ملن ت) ، تماکو، پخته، میوه. اساساً گوسفند، بز، گاو می‌پرورند. راه آهن، قسم زیاد صناعت و اداره‌های مالیه در زیر نظارت دولت می‌باشد. صناعت بافندگی، ادویات و خوراکواری، متالورگی، شیمی، ماشینساز، کارکرد نیفت رواج یافته است. سالی 26، 6 ملرد کوت-س (1982) انرژیة الکتر استحصال می‌کند. خرامیت (615 هزار ت، 1982) ، انگشتسنت، معدن آهن، مس، استخراج می‌کند. طول راه آهن 8، 2 هزار کم، راه اتومبیلگرد 60، 8 هز کم. بندرهای اساسی‌اش: استامبول، می‌رسین، ازمیت، ازمیر، زانغولداق، اسکندرون. به خارجه محصولات خواجگی قشلاق و معدن می‌برارد. شریکان اساسی تجارتی‌اش: رفگ، شمه، بریتنیة کبیر، اتلیه، فرنسیل. واحد پول-لیرة ترکی.