ناهیة قبادیان

قبادیان، ریان مأمورییست در هیت ویل. قُرغانتیپّة رسّ تاج. سنة تأسیسش 7 اپر. 1978. مساح. 1s78 کم3. اهالی‌اش بیشتر از 70 هز. نف. (1986). ریان 6 س. ک. دارد: نوآباد، ناصر خسرو، به نام سعیدنزر خداییقولاو، اتقه را نظراو، ینگییول و قبادیان. مرکز ریان-پاس. قبادیان.

ریان در قسم شرقی پایان‌آب د. کافرنهانواقع گشته، نشیبیهای جن. غربی سلسلکوه آقتاغ (بلندی‌اش تا 1750 م) ، ق-کوه خواجه‌قازیان (تا 1636 م) ، وادی هموار کافرنهانپایان (بلندی‌اش 350-400 م) و در جن. شرق دشت آیقول و همواری ساحل راست پایان‌آب د. وخش را در بر می‌گیرد. وادی د. کافرنهاندر شیم. تنگ و چقور و در جن. فراخ و هموار است. نشیبی غapبی آقتاغ بهاران همچون چراگاه استفاده می‌شود. از ثروتهای زیرزمینی تنها مصالح بناکاری (pیگ. شغل و لیاسّ خشتباب) موجود است.

یقلیمّ ق. خشک سوبتراپیکیست. هرار. میانة ژوئیه 31، 7-31، 90، ینو. 1، 5-3°س. بارشات سالانه 157 مّ. قد-قد سرحد قربی ریان د. کافرنهان، از سرحد جن. شرقی د. وخش و از سرحد جنوبی‌اش د. ام و جاریند. خاک ر-ن % خاکستررنگ گوناگون است: در هموار دا و نپّیوبیپ کودّا تا بلیدل 600-700 م خاکسترریگ روشن، در نیشابیدای بالاتر ای 700 م خاکسترریگ تیره، در وادی در-یادا خاکسترریگ روشن و تیرن مرگزاری پدن شده است. خاک زمینکایی سادل راست د. وخت ال-لیوویلی و مرگزاری، الّیوویلی و بیشگپست. خاک زمیندای نزد سا-خپل د. ام و باشد، ریگدار است. در دمواریها و نشیبی کوهها (تا بلندی 800 م) رستنیهای بیابانی و نیمبییابانی، ایفیمیرها (گیشه، جاروبک، شیباغ، کور، گاز، بادغیلک و غ .) ، از 800 م بالاتر نباتات دشتی (علفهای گوناگون، بتّه‌های وغنیج، بادامچه، مورود خرسک، درگنک، جا-جا درختان آلوچه، بادام تلخک، ارچه، زرنگ) و در ریگزارهای قسم جنوبی ریان سکسوول، چوزغون، چیرکیز و غ. می‌روید. در توغیزارهای دریاباد کافرنهانو وخش علفهای باتلاقی، نه‌ای و سرنه‌ای، درختان سنجید، تورنگه، گاز و غ. وامیخورند. در جن. شرق ق. (ساحل راست د. وخش) قسم قربی ممنوعگاه پالوانتوغه‌ای جایگیر شده است.

ساس اقتصادیات ریان را خواجگی قشلاق مترقّی تشکیل می‌دهد. پخته‌کاری، مخصوصاً نوع مهین‌نخ آن، چارواداری، از جمله پرورش گوسفندان قراقولی، باغ و تاکداری، آبچه‌کاری، کرتاشکه و سبزه‌وات‌کاری، کرمکداری، کشت غلّه و زراعت خوراک چاروا مهمترین ساحه‌های خواجگی قشلاق ریان می‌باشند. س. 1986 در ریان 7 ک-ز و 1 س-ز پخته‌کاری، 1 س-ز قراقولپروری، 1 س-ز سبزه‌وات‌کاری و 3 مؤسسة بینیخاجگی موجود بود. در همة خواجگیهای ریان چارواداری، کرمکداری و پرّندپروری رواج یافته است.

میدان عمومی کشت 19105 گه (1986). از جمله، زمینهای آبیارشونده 19047 گه. از همین حساب پَخته‌زار 13752 گه، از جمله نوع مخینّخ 10280 گه، غلّه‌زار 450 گه، زراعت خوراک چاروا 4160. گه، زراعت پالیزی 310 گه، کرتاشکه 260 گه، سبزه‌وات 140 گه. زمینها اساساً از د. کافرنهانآبیاری می‌شوند. چارواداری (گاو، بز و گوسفند) و پرّندپروری ترقّی کرده است.

کارخانه‌های صناعتی ریان: تسیخ کلان نانپزی، اوستاخانة تعمیرگری، کامب-ا خذمت میشی، پونکت پختقبولکنی.

سال خوانش 1985/86 ریان 27 مکتب میانه، 13 مکتب 8-ساله.

4 مکتب ابتدایی و 13 مؤسسة تامکتبی داشت. 28 کتابخانة عامّوی، 22 مؤسسة کلوبی، از آن جمله 1 خانة مدنیّت مرکز ریان، 3 خانة مدنیّت دهات، 11 کلوب و 15 دستگاه کینانمایشدیهی هست. در 2 کسل‌خانة ریانی، 2 بیمارخانة اچستکوی، 2 کنسولتتسیة زنانه، 2 دیسپنسر (کسلیهای سل و ترخامتازی) ، 1 پالیکلینیکه، 31 پونکت طبّی، 8 داروخانه، 1 ست. سنیتری و ایپیدیمیالاگ و 2 پالیکلینیکة بچگانه قریب 60 نف. دُختُران معلومات عالیدار و بیشتر از 200 نف. کارمندان دارای معلومات میانة مخصوص طبّ کار می‌کنند.

ز حدود ریان ر. آ.-ا ترمذ-قُرغان تپّهمی‌گذرد. ق. با مرکز ولایت-ش. قُرغاپ تپّهو دیگ. شهرهای ریسپوبلیکه به واسطة نقلیات اتومبیلی و هوایی (ایراپارت در پتش شهرتوز) رابطه دارد.

گزیتة ریانی-«شرف» (از 1932 این جانب نشر می‌شود).

عبدالرّحیماو.