ختمی

ختمی، خیتمی، خیری سرخ (lavatera سkhemiriana) ، یارساله‌ای است از آنلة توگمچگولها. از 25 تا 100 سم قد می‌کشد. پایهش راست، سیرشاخ، پشمکدار. برگش 3-5-پرّه، پنجه‌شکل. گلش کلان، قیفشکل، گلابی یا بنفش (درازی گل-برگش 3-5 سم). میوه‌اش گردة توگمشکل؛ تخمش گُردشکل. سیاهتاب.

ختمی خودرویی در ایران، افغانستان، ا.ج.ش.س. و غیره معمول است. در تاجیکستان ختمی اساساً در جنگلزار پهنبرگ، نسترنزار و یوغنزار قطارکوههای حصار و درواز، جنوب و شرق ریسپوبلیکه (1450-2400 م ا-ز سطح بهر) می‌روید. در شرایط طبیعی ریسپوبلیکه ختمی ماههای ژوئن-ژوئیه گل می‌کند و ماه آگوست توهم می‌بندد.

xتمی گل و گیاه شفابخش خیلی معمول (علی‌الخصوص در شرق) است. سعدی گفته است:

خیری و ختمی و نیلوفر و بوستان‌افروز

نقشهایی، که در او خیره بماند ابسار.

خوسوسیّتهای داروی ختمی، گل خیری و غرمش قریب یک‌خِله‌اند. ابوعلی‌سینا با برگ و جوشاب بیخ ختمی «سوزش» پیشابدان و روده به آماس رودة غفس را طبابت می‌کرده است. تخم ختمی خصوصیت بلغم و اسهالاوری دارد، انچونی سلفه و خون‌پرتایی را برهم می‌دهد. سینا از ختمی مرهم تییار کرده، به آماس و دمبل (پوچک) می‌بسته است.

ز پایة ختمی نخ درشت می‌گیرند و از آن اساساً ارغمچین و ریسمان درشت تییار می‌کنند. ختمی را پیش برای رنگ کردن متاع نیز استفاده می‌بردند. تخم ختمی 11-45% روغن و برگش 112-206 مگ% ویتامین س دارد.

م. خاجیمتاو.