دریای آبь

آب، یکی از کلانترین دریاهای ا.ج.ش.س. و جهان؛ در آبگذرانی بعد انیسیی و لینه سوّمین دریای اتّفاق ساویتیست. از همراهشوی دریاهای بیه و کتون (در آلتایی) به وجود می‌آید. از جنوب به شمال تیرّیتاریة سیبری غربی را بریده می‌گذرد و پیش از به خلیجک آب بهر کره جاری شدنش دیلته را (مساحت بیش از 4 هزار کیلومتر2) تشکیل می‌دهد. طول دریا 3650 کیلومتر (از سرحد دریای ارتیش 5410 کیلومتر)؛ مساحت حوزه‌اش 2990 هزار کیلوییتر2.

قیسم اساسی حوزة دریا (تقریباً 85%) در همواری سی­بیر غرب و قسم جنوب شرقی‌اش در کوههای سیبری جنوبی (آلتایی، التاو کوزنیسک، قیر سلیر و شاریة کوهی) واقع گشته است. شمارة عمومی دریاهای حوزه بیش از 150 هزار شرایطهای طبیعی و گیاگ­رفی حوزة آب گوناگون است: قسم جنوبی‌اش-نیمبییابان، شمالی‌اش-تندره. قسم زیاد حوزه را بیشه و باتلاق‌زار فرا گرفته است. از روی خصوصیت شبکة دریابی، منبة آب و ریجیم آب دریا به 3 قسم جدا می‌شود: بالایی (تا ریزشگاه تام) ، میانه (تا ریزشگاه ار­تیش) و پایانی (تا خلیجک آب).

قیسم بالایی حوزه در کوهسار واقع گشته است، که محض از همین جا سرابهای آب بیه، کتون و چندین شاخابهای آن-پیسچنیه، انویی، چرыش، الیی (از چپ) و چومыش، انیه (از راست) ابتدا می‌یابند. پس از این وادی دریا و دریاباد آن رو به سمت شهر برنول تارفت وسیع شو­ده می‌رود. در پایانتر ریزشگا-ه تام، خصوصاً چولыم، آب به دریای دورابی تبدل می‌یابد و تا به ارتыش همراه شدنش از تیگه می‌گذرد. شاخابهای کلان آب: تام، چولыم، کیت، وخ، ترامعیگن، لیمین، نیزیم (از راست) ، شیگرکه، چیه، پربیل، وسیوگن، یوگن کلان، سلیم کلان، ارتыش (از چپ). بعد همراه شدن دریا ارتыش به سمت شمال تاب خورده، بر واد در بعضی جایها تا 50 کیلومتر زیاد شده می‌رود.

ز ریزشگاه دریای ارتыش تا ش. پیریگریبنایی چقوری مجرای آب از 4-4، 5 متر کم نبوده، کمی پایانتر آن به آب کلان و آب خرد تقسیم می‌شود، که بعد یک شد­ن (آنها چقوری مجرای دریا بیشتر از 10 متر را تشکیل می‌دهد. شاخابهای اساسی پایان‌آب آب: کاظم، پالویی (از راست) ، ساسوة شمالی و شوچیه (از چپ). منبه‌اش اساساً برف. صرف میانة آب از 1470 متر3/ثانیه (در نزد شهر برنول) -تا 12 300 متر3/ثانیه (در نزد شهر سلی­خرد) می‌افزاید.

سرف از همه زیاد آب موافقن از 9690 متره/ثانیه تا 42 800 متر/ثانیه. دورة یخبندی در بالاآب دریا 150 و پایان‌آبش 220 روز دوام می‌کند. حوزة دریا دارای ذخیره‌های گوناگون طبیعی است. از روی ذخیره‌های پیشکی مویینگردیدة نیفت، گاز و انگیپگت سیبی­ر غربی در ا.ج.ش.س. یکی از جایهای اوّلین را می‌گیرد. آب و خلیجک آب قریب4 50 خیل ماهی دارد، که نصف آن شکارباب است. در آب آ. گاس-های ناواسیبیرسک، بوخترمه و است-کمیناگارسک ساخته شده‌اند آب م­گیسترل اساسی نقلیات سیبری غربی بوده، از سرگه تا ریزشگاهش کشتی‌گرد است. بندر و ایستگاههای حوزة آب: برنول، ناواسی­بیرسک، تامسک، سورگوت، لبыتننگ، پاولادر، آمسک، تابالسک، تیومین، سلیخرد.