پیرم

پیرم، د ا و ر ا ا (س ا س ت ا م ا ا) پیرم، دورة آخری (ششم)-ا ایرة پلیازایی. دورة پیرم 285 ملن  سال مقدّم آغاز یافته، 55 ملن سال دوام کرده است. ته‌نشستهای سیستم پیرم را بار نخست سال 1841 گیالاگ انگلیس ر. ا، مورچیسان در اورال زه‌ای (گوب. پیرم) و همواری روس جدا کرد.  دورة پیرم به زمانهای اوّل و آخر، سیستم پیرم باشد، به قسمهای پایان و بالا تقسیم می‌شوند.  در دورة پیرم حرکتهای تیکتا­نیکی خیلی شدّت یافتند. این حرکتخها، که مرحلة آخرین چیندارشوی گیرسینی بودند، مخصوصاً در زانه‌های گیاسینکلینلی-اورال و تیانشای (ا.ج.ش.س.) ، گیرسین (اوراپة غربی) و انّلچ (امیریکة شمالی) اوج گرفته، باعث پیدا شدن کوههای بلند گردیدند. در نیمة دوّم دوره ناحیه‌های پهناور پلتفارمه‌ها نیز بلند شدند. در نتیجه بحرها از پلتفارمه‌ها کوچیده، در جای آنها قطعه‌های کلان خشکی به وجود آمدند. و توفیل ریگریسّیة پیرم، که در تاریخ زمین یکی از کلانترین بود، بحرهای بی‌کنار ابتدای پیرم در آخر دوره به کول و بحرهای نیم‌کشاد تبدل یافتند. بحرها تنها در بعضی ناحیه‌های گیاسینک­لینل (مثلاً، در تیتیس، ویرخاینی) باقی ماندند. در دورة پیرم مگم­تیزم هم نهایت اوج گرفت. ولقانها چه در زیر آب و چه در خوش­کی عمل می‌کردند؛ در قشر ز­مین مسّه‌های انتروزیوی به وجود می‌آمدند.

یقلیم پیرم کارکتر منطقوی داشته، آن تارفت خشکتر می‌گردید. متیریکهای همان‌وقته به یکچند منطقه‌های اقلیمی-قطبی، معتدل سیرنم نیمکره‌های شمالی و جنوبی، گرم و خشکی نیمکرة شمالی و تراپیکهای سیرنم تقسیم شده بودند. سردشوی اقلیم در اوّل و آخرهای دوره مشاهده شده است.

الم آرگنیکی دورة پیرم به عالم آرگنیکی دورة کربن شباهت داشت. در بحرها فضولینیدها، مرجانها، مشنکه‌ها، برخیاپاده‌ها، فارمینیفیره‌ها و غیره‌ها، از مهره‌دارها ماهیهای پنجبال و نهنگمانند و دیگر ماهیها بسیار بو­دند. به سبب وسعت یافتن مساحت خشکی نمود هنوانات و رستنیهای خشکی نیز افزود. هیوانهای خشکی اساساً آبخاکیها (ستیگاسیفلها) ، خزنده‌ها (پریازورها، دینسیفلها) و حشراتها بودند. در آخر دوره بعضی گروههای هیوانهای بی‌مهره (مرجانهای چارپرّه، تریلابیتها، فضولینیدها، تبولیته‌ها، خارپشتهای بهری قدی­مه) و بسیار نمودهای فلارة دو­رة کربن (سیگیلّیریه‌ها، قلمیتها و غیره‌ها) تماماً برهم خوردند.

ته‌نشینستهای سیستم پیرم در ا.ج.ش.س. بیشتر وسعت یافته‌اند. چنانچه ته‌نشستهای لگونگی و کانتینینتی در اورال غربی، کاپتینینتی در پستخمیهای آلتای و سین و ناحیة چیندار قزاقستان، کانتیپینت انگشتدار و طبقة جنسهای ولکانی در پلتفارمة سیبری، ته‌نشستهای بحری در پلتة (همواری) روس و سیبری شمال و شرقی، زبیکلیه، پریماریه، تخهنیشستهای بیشتر بحری و طبقة جنسهای ولقانی در کوکز و آسیای میانه میدانهای وسیع را اشغال کرده‌اند. ته‌نشستهای کانتینییتی و لگونگی اساساً از فارمسیه‌های جنسهای شکستنارة سرخرنگ و خاکستررنگ، جنسهای تیرّیگینی انگشتدار، فارمتسیة نمکدار لگونه‌ها و ته‌نشستهای بحرهای پیرم از فارمتسیه‌های جنسهای کربنتی (آهک‌سنگهای گوناگون، از جمله ریفاگینی) ، جنسهای شکستناره و شکسته‌پاره و ولکاناگینی عبارتند. در تاجیکستان تهنی­شستهای دورة پیرم در قطارکوه خهیسار (حوزة دریاهای لوچاب، خانقاه، قراتاغ و غیره) و ناحیه‌های درواز و پامیر معلومند. اینها اساساً طبقه‌های جنسهای تیرّیگینی و ولکا­ناگینی بوده، غفسیشان از چند صد متر تا 6000 م و از آن زیادتر است.

در تخهیشستهای سیستم پیرم اشیای خام مینیرلی فراوان است.

یک قطار حوزه‌های انگشت ا.ج.ش.س. (پیچاره، کوزنیتسک، مینوسه و تون­گوسکه) ، مملکتهای اوراپة غربی، امیریکة شمالی، ختایی، هندوستان و مملکتهای نیمکرة جنو­بی در دورة پیرم پیدا شده‌اند (24، 3% ذخیرة انگشت جهان). بسیار کانهای نیفت و گاز در ا.ج.ش.س. (ناحیة والگه و اورال، پستخمیهای پیچاره، دانیتسک) و امیریکة شیما­لی از ته‌نشستهای پیرم یافت شد­ند. ذخیره‌های کلان نمکسنگ و نمک کلیی با ته‌نشستهای پیرم پایاپ (حوزه‌های نزدیورل، نزدیکسپیی، دانیتسک و غیره) و پیرم بالا (کانهای نمک اوراپه، امیریکة شمالی) علاقه‌مندند. ته‌نشست­های پیرم مس، فسفریت و ذخیره‌های زیاد گیپس، انگیدریت نیز دارند. با مسّیوهای انتروزیوی این دوره بسیار کان معدنهای گوناگون وابسته‌اند (در اورال، قزاقستان و دیگر محلها).

د .: گیالوژی ا.ج.ش.س.، ت. 24-تدجیک­سکیه سّر. م. ، 1959؛ م ا ک ل و خ آ-م ا ک-ل ا ی  ه. د. ، ویرخنیی پلیازایی سریدنیی اه‌ای، ل. ، 1963؛ گیالاگیچیسکایی ستراینی ا.ج.ش.س.، ت. 1، م. ، 1968؛ پیرمسکیه سیستمه، م. ، 1966 (سترتیگرفیه ا.ج.ش.س.).