«تاریخ جهانکُشا»

«تاریخ جهانکُشا» اثر مورخ عصر 13 فارس-تاجیک الا‌الدّین اتملیک جوینی، که سال 1260 به زبان تاجیکی تألیف گردیده است «تاریخ جهانکُشا» از مقدّمه و سه باب عبارت بوده، واقعه و حادثه‌های دورة مغول را از زمان شهرت یافتن چنگیزخان تا هجوم هلاکوخان به مقابل اسماعیلیان (1257) در بر می‌گیرد.
جیلد اوّل به رسم و آیین قدیمی مغولها، ضبطکاریهای چنگیزخان، جلد دوّم به تاریخ خوارزمشاهیان، غوریان، جلد سوّم به حکمرانی منغیتیان تفسیر سلطنت و حرکت هلاک و به بغداد عاید است.
مولّیف در «تاریخ جهانکُشا» واقعه و حادثه‌های دیده و شنیده‌اش را شرح داده است. سبب بسیار فتنه و شکستها را ذکر نموده، فتح‌نامه‌ها را عیناً می‌آرد، در خصوص مذهب و آیینها بحث می‌کند. مؤلف به نقل واقعه و حادثه‌ها محدود نشده، به زبانهای تاجیکی و عربی حکایات لطیف و دلکش، مثالهای زیاد نثری و نظمی می‌آرد. زبان و سبک «تاریخ جهانکُشا» نسبتاً سادهیو روان بوده، برای آموختن تاریخ سلطنت مغولها در آسیای میانه و دانستن بسیار واقعه‌های حیات ادبی سرچشمة خوب به شمار می‌رود.
«تاریخ جهانکُشا» سالهای 1912-37 در لاندان، 1958 در تهران نشر و به زبانهای انگلیسی، ترکی و بسیار پارچه‌های آن به روسی ترجمه شده است. نسخه‌های علی‌حدة آن در کتابخانه‌های لنینگراد، تاشکینت، از جمله در ذخیرة دستنویسهای شرقی آکادمی فنهای رسّ تاجیکستان تحت رقم 41 محفوظ است.