تسنیف

تصنیف (عربی-تألیف کردن، ترتیب دادن) ، شکل آهنگییست در سلسلة «شش‌مقام». تصنیف در اوّل قسم «مشکلات» (سازی) آمده، اساس آهنگی دیگر شکلها (ترجیع، گردون، مخمّس و ثقیل) را تشکیل می‌دهد. یعنی دیگر شکلها اساس مووی خود را از تصنیف می‌گیرند. تصنیف در هر مقام با نام آن علاوه شده می‌آید. مثلاً، تصنیف بزروک، تصنیف راست، تصنیف نوا و غیره. تصنیف در مقام با ضرب (اصول) 2/4 آمده، خیلی فارم صدا می‌دهد و خصوصیت روح‌بلندکنی دارد. اصول تصنیف خود شکل «پیشرو» دارد (یعنی سیکوینسیه‌های به تدریج بلند و پست‌شونده‌ای، که در فُرآورد هر کدام از آهنگهای کوتاه می‌آید). این سیکوینسیه‌ها در تصنیف و در شکلهای دیگر همة پرده‌های تنبور را در بر می‌گیرند و از پست‌ترین پرده سر شده، آهسته-آهسته تا بلندترینش می‌رسند. تصنیفهای بزروک، دوگاه و عراق با دییز نواخته می‌شوند، که این به آهنگ طراوت تازه‌ای می‌بخشد. در تصنیف راست «بازگویها» خیلی کوتاهند (4-6 تکت) ، ولی در تصنیفهای ندوا، دوگاه و سه‌گاه بعد از چند خانه بازگویی می‌آید. یعنی میکدار باگویها از خانه‌ها نسبتاً کمند (17 خانه-3 بازگویی، 8 خانه-6 بازگویی، 7 خانه-5 بازگویی). در تصنیف بزروک میکدار خانه و بازگوییخا برابرند (8 خانه-8 بازگویی). شکل تصنیف اینچنین در مقامخای آذربایجانی و ایرانی معمول است. اگر تصنیف در «شش‌مقام» فقط در قسم «مشکلات» (سازی) آید در مقامهای آذری (موغم) و ایرانی باشد، در قسم آوازی نیز استفاده می‌شود. تصنیف در این مقامها چون ساخت آهنگی در نظر داشته می‌شوید. مثلاً، تصنیف چارگاه (چارگاه تاسنیف) ، تصنیف شور (شور تصنیف) و غیره. ا. رحیم‌اف.