تفسیر

تفسیر (عربی-شرح دادن، بیان کردن، وسیع نمودن) ، شرح و ایضاح سوره‌های قرآن را گویند. برای مردم عوام نامفهوم بودن معنی آیتهای قرآن و منع بودن ترجمة آن سبب اساسی به وجود آمدن تفسیر گردیده بود. اوّلین تفسیر را عمک‌بچن پیغمبر ابن عبّاس (وفات 687) انشا نمود، که بعدها این نسخه برای دیگران اساس گردید.

تفسیر قرآن خیلی زیاد است، ولی تفسیر طبری (محمّد ابن جریر، 883-923) ، زمهشری (ابوالقاسم محمود ابن عمر، 1074-1143) ، بیزاوی (عبدالله ابن عمر، وفات تقریباً 1286) ، جمال‌الدّین سویوتی (وفات 1505) ، ابدورّخمان جامی، محمّد ابدا (وفات 1905) و دیگران را اعتراف می‌کنند. تفسیره عبدالرحمان جامی به زبان تاجیکی نوشته شده است. مؤلفان ذکرشده تمایل انکشاف الهیات اسلام، مبارزة اجتماعیو اقتصادی و ایدئولوژی زمان خود را از موقع قرآن شرح داده، آن را به ساخت جمعیّتی موجوده موافق گردانده‌اند. از این رو، تفسیرها اساس الهیات، اقکام و حقوق-شریعت اسلام را تشکیل داده‌اند. تفسیر را در مکتب و دانشکده‌های موجودة میاوه و عالی اسلامی تعلیم می‌دهند. باید گفت، که تفسیر قرآن ابتدای انکشاف زبان‌شناس، فلسفه، ایتیکه و تاریخ تمدّدون خلقهای شرق گردید. الحال تفسیرهای موجوده هرجانبه مقایسه و تحلیل کرده نشدند. چ. کامل‌اف.