شهر نسا

نسا شهر قدیم و عصر میانگی (دمنة آن حالا در مسافة 18 کیلومتر شمال غرب شهر عشق‌آباد واقع است). در عصر 3 تا میلادی-عصر 3 میلادی نسا از شهرستان (دمنة نیسای نو، تقریباً 18 گه) و قرارگاه مستحکم شاه پارت (دمنة hیسای کهن، نام قدیمی‌اش مهردادکرت، تقریباً 14 گه) عبارت بود. سالهای 1946-60 عالم ساویتی م. ا. مسّان منتظم حفریات آرشیالوگی گذراند. در نتیجة حفریات متریالهای نادر راجع به تاریخ و مدنیّت شاهی پارت به دست آمدند. در نیسای نو و کهن باقیماندة دیوار قلعه، معبدها، قصر، بناهای خواجگی و استقامتی گشاده شدند. از آنها خزینة شاه، هیکلهای مرمرین، اسبابهای زیب و زینت، پلستینکه‌های خرد، یراق و اسلحه، اسباب روزگار و غیره یافت شدند.

بازیافتها شهادت می‌دهند، که عصرهای 3-1 تا میلاد به مدنیّت پارت تأثیر مدنیّت ایلّینی زیاد بود. در نتیجة حفریات اینچنین زیاده از 2000 حجّت خواجگی‌داری در روی سفال‌پاره‌ها نوشته شدة (خصوصاً عاید به میکشی) موتلّیق به عصر 1 تا میلاد به دست آمدند، که آنها با الفبای آرامی به زبان پارتی  نوشته شده‌اند. بعد پراکنده شدن شاهی پارت (عصر 3) نسا تنزّل یافت. تنها در نیمة دوّم عصر 5 دوباره برقرار گردید. در عصرهای 11-12 همچون مرکز خراسان از نو اهمیت اقتصادی و سیاسی پیدا کرد. از عصر 16 نسا منتظم خراب گشت و در سالهای 20 عصر 19 تنها دمنة آن باقی ماند.