شالی

شالی، شلتوک (oryza) ، یکی از معمولترین زراعت غلّه‌دانه؛ رستنی یک و بسیارساله‌ای است از عایلة خوشیها. در دنیا 19 نمود ش. (اساساً در ناحیه‌های تراپیکی) می‌روید و اکثر خودرویند.

ش.-ا کشته (آ. sativa) رستنی یکساله است. از 50 سم تا 3-4 م قد می‌کشد.

ش.-ا کشته زراعت بهاری و گرمپرورد است. دورة نشوش 90-156 شباروز. تخمی هنگام به 10-12°س رسیدن حرارت خاک نیش زده، در هرار. 20-25°س نغز نشو و نما می‌یابد. ش. به آب سیرطلب است. آن را همیشه در پلهای آبکول می‌کارند. مخصوصاً در دورة خوشه‌بندی به آب بیشتر احتیاج دارد.

ش. برای قسم زیاد اهالی کورة زمین زراعت اساسی غلّه‌دانه حساب می‌یابد. از ش.-ا موقشّر-برنج و طعامهای گوناگون بالذّت می‌پزند. کاهو پخال ش. خوراک خوب چارواست. ش. از قدیمولییام معمول است. آن را حتّی در دوره‌های پیش از میلاد می‌کاشتند. به عقیدة عالمان ش. اصلاً از جن. شرق آسیا (هندوستان، ویتنام، برمه) است. شالیکاری از قدیم در ختایی (5 هز. سال تا م .) و افریکه (2 هز. سال تا م .) معمول بود؛ در اوراپه ا. 8، در امریکا ا. 17 cap شده است. در حدود تاجیکستان امروزه ش،-را هنوز 2-3 هز. سال پیش از م. کشپت می‌کردند.

در تاجیکستان اساساً نوهای ش.-ا «از راس-7-13». عذراس-59»، «وراس-3716»، نوعهای محلی «خواجه‌همد» و «قرمزی» را می‌کارّند. س. 1982 در ریسپوبلیکه از 6452گه شالیزار 24358 ت (از هر گ_ندریک 37 تس) حاصل گرفتند. ریانهای اساسی شالیکاری ریسپوبلیکه: پنجکینت، ناو، خجند،   کویبыشیف، اسفره،   فرخار، کالخوز‌‌آباد، پنج، شهرتوز.   مخصوصاً خواجگیهای شالیکاری ریان پنجکینت حاصل فراوان می‌رویانند. س. 1982 خواجگیهای این ریان از هر گه (669 گه) اندریک 60 تس. (در ک-زهای « لنینگراد» 68 تس، به نام ک. مرکس  70 تس) حاصل گرفتند. در خواجگیهای شالیکار ریسپوبلیکه ش.-را نیمة دوّم ماه اپر، و اوّ. ماه مه‌ای کشت می‌کنند. به هر گه از 160-170 کگ ش.-ا دانش میده) تا 180-200 کگ (ش.-ا دانش کلان) ش. می‌کارند.

به هر گه شالیزار 120-150 کگ نوریهای نیتروژندار، 100-150 کگ نوریهای فسفردار، 60-100 کگ نوریهای کلییدار و 20-30 ت پارو می‌‌اندازند.

د .؛ قاسم‌اف ج. ق -. کرییدیک ب. م. ، نیوزاراف و. و. ، زراعتهای تاجیکستان، د„ 1975.

یو. سیفاو.