شهرستانی ابوالفتح محمّد ابن عبدالکریم

شهریستانی ابوالفتح محمّد ابن عبدالکریم (1086، شهرستان خراسان-1153، همان جا) ، مورخ مشهور دین و فلسفة عجم. اییام کودکی را در زادگاهش گذرانیده، بعدتر برای تحصیل به نیشاپور و  جورجان رفته است. علمهای زمانه را از استادان دورش آموخته، در مدرسة «نظامیه» بغداد سه سال به کار تعلیم مشغول شده است. بعد بازگشت به شهرستان به نوشتن اثرهایش پرداخته است. و زیاده از 20 اثر تألیف کرده است. اکثر آنها تا زمان ما رسیده‌اند. مهمترنشان «موساریت-ال-فلاسفه»، «نهایت-ال-اقدام فی علم-ال-کلام»، «مفاتیح-ال-اسرار»، «ال-ملل و-ن-نیهل» می‌باشند.

موزوی اساسی ایجادیات شهرستانی را مسئله‌های الهیات اسلام تشکیل می‌دهند. عقیده‌های دینی و سیاسی شهرستانی را به یک جریان معمول دور نسبت دادن امر محال است، زیرا و در بعضی اثرهایش اشعریّه را طرفداری کرده، در بعضی دیگرش اسماعیلیه را ترغیب نموده است. ولی در مقدّمة «ال-ملل و-ن-ندل» و خود را فقیه و متکلّم عجمی نامیده است.

گر بعضی نارسایی‌های جزئی ایجادیات شهرستانی را صرف نظر کنیم، گفتن ممکن است، که و ماهیّت تاریخ فلسفه را در اثرهایش از موابریزة متریالیزم (مادّیان) و ایده‌آلیزم (الهیان) عبارت می‌داند. شهرستانی از روی متد مویین تاریخ فلسفة جهان را با پیدرهمی خاصی نگاشته است. و در بیان حقیقت تاریخی عمیق‌نظرانه مناسبت کرده، نقش آنها را در تاریخ افکار معنوی به طور ابژکتیوی مویین نموده است. شهرستانی در برقرار نمودن اساسهای علم تاریخ فلسفه کاری را به س و-بت رسانده است، که دوصد سال بعد ابن. هلدون در ساحة فلسفة تاریخ انجام  داد.

ک. بیکاو.