ارتاریه

آرتاریه (لاتینی oratoreum-عبادتگاه) ، اثر کلان «موسیقییست، که عادتاً دارای سیوجیت درموی بوده، برای سرایندگان (ثالثتان) ، خار و ارکستر ایجاد می‌شود. آرتاریه با کنتته قرابت دارد، ولی از آن با حجم، خصوصیت ایپیکی و درموی و سیوجیت فرق می‌کند. آرتاریه در عصرهای 16-17 در اتلیه پیدا شده است. به تشکّل آرتاریه جنرهای آپیره و مدریگل مساعدت نموده‌اند.

در عصر 18 آرتاریه به آپیره نزدیک شده، بعضاً در صحنه اجرا می‌گردید. در این دوره آهنتسازان اتلیوی ج. کرپسّیم، ا. سکرلتّ، ج. پیرگالیز، د. چمرازه و دیگر  آرتاریه نوشته‌اند. اینچنین شکلهای خاص آرتاریه‌های نیمیسی، اوسترییگی، فرنسوی پیدا شده، انکشاف یافتند. بسته‌کار انگلیس گ. ف. گیندیل (عصر 18) در ت­شکّول این جنر سهمی گذاشت. یک قطار بسته‌کاران نمایان عصرهای  18-19 اوراپه ا. س. بخ، ا. گیدن، گ. بیرلیاز، ف. لیست، ر. شومن، ک. سین-سنس، ج. مثانی و دیگر جنرها  ارتاریّه را به پایه‌های بلندتر برداشتند.

در عصر 20 ا. آنیگگیر («جنّه د’رک در گلخن») ، ه. گ. می‌ییر («آرتاریة منسفیلد») اثرهای مکمّل آرتاری ایجاد کردند. اوّلین آرتاریة روسی سال 1811 نوشته شده است («مینین و پاجرسکیی یا مسکو ا آزاد» س. دیگتیریاو). در زمان ساویتی جنر آرتاریه به بازیافتهای مهمّ ایجادی نایل شد: «امیلین پوگچیاو» م. کاول، «داستان محاربه برای سرزمین روس» یو. شپارین، «محافظت صلح» ا. پراکافیف، «آرتاریة مؤثر» گ. سویریداف و غیره. در تاجیکستان اوّلین بار بسته‌کاران ف. سالییف و م. سویته‌یف آرتاریه نوشته‌اند: بخشیده به 50-سالگی روالوتسیة کبیر سوسیالیستی  اکتیبر (1967). آرتاریة یه. سب­زه ناو «چراغهای نارک» (1970) خیلی مشهور است. به جشن 50-سالگپ ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان  م. اشرفی از روی داستاین «شاهنامه» فردوسی آرتاریة «داستا­ن رستم» را نوشت (1974).