ازاه خریطة اتنوگرافی آسیا عایلة هندویوراپایی

ازاه خریطة اتنوگرافی آسیا عایلة هندویوراپای

گوروخ خیندواریانی

بنگالیها، 2. اسّامیها، 3. آریان، 4. بخاریخا، 5. خیندوستانیها، 6. راجیستانیها، 7. پنجابیها، 8. لخده، 9. گوجراتیها، بخیلها، 11. نیپلیها (گورکهها، کخسها، تخر و) ، 12. پخریخا. 13. گوچورخا، 14. سندخا، 15. مرتخخا، 16. کشمیریخا، 17. کخا، شینه، کوخیستانیان، پشة-خا. 18. سینگلخا، 19. ملد-ویخا. 20. ویدّخا.
گوروه ارانی
ارانیقا. 22. تلیپگخا، 23. آستینخا، 24. کُردخا، 25. لورخا، 26. بختنیاریخا، 27. تادیکان، 28. خلقخان پامیر، 29. خاارخا، 30. چاریماکخا، 31. افگانخا (پشتونخا) ، 32. بلوچخا،

نوریستانیخا (کافرخا).

گوروخ* سلوینی

روسخا، 35. اکراینخا.

یویانیخا

ارمنیخا

یخودیان بیگرابیجان
ایلة کوکزه 39. گُردیخا (و لزخا) ، 40. ابخااخا، 41. ادیگییخا. چیر­نه س خا و کبردخا، 42. چه-چِنخا و ینگوشخا، 43. خلتس-خان کوخستان داگستان.
44 بوریشقا ایلة سامی و خامی

خلکخایه عرب
اشوریها

یهودیان یسرانل عایلة اورالی
گوروخ فینی 48. کامیخا.
گوروخن وگاری
خنتیخا، 50. منسیخه.

گوروخ سمادی

نینیتسخا (و اینیتسخا) ،
نگنسنخا، 53. سیلکوپ-خا.

ایلة آلتایی

گوروخ ترکی

ترکخا، 55. آه‌اربایدا-نیخا، 56. قوشقنقا، 57. اف-شارخا، 58. ترکمنخا، 59. که‌ااقدا، 60. قیرگیخا، 61. ابیکخا، 62. یراقلپاکخا، 63. ایگورخا، 64. سالارخا، 65. تاتارخا، 66. نوغیخا، 67. دومیکخا، 68. بلدرخا. 69. ن&راچوییخا، 70. باش-کردخا. 71. آلتاییخا، 72. شاردا، 73. خکسخا، 74. تو-وگیخا، 75. بکوتخا، 76. *دال-گنخا.

گوروق نوگ و ل*

خلخه-مورولخا، 78. م و-گلخای ختایی، 79. بریتخا، 80. آیراتخا. 81. توخا (مان-گارخا) ، 82. دونیینخا، 83. ده-خواخا.
گوروق تونگوس و منجوری
ایوینکخا، 85. ایوینخا، 86. ننیقا، 87. الچخا، 88. آراچخا، 89. وداگیخا، 90. آراکخا، 91. منچورخا، 92. سیباخا، 93. آراچانخا.

کارییگیقا
یپایقا
اییخا
ایسکیماسخا 98. الیوتخا

خلقهای پلیااسیی
چوکچیخا، 100. کاریکخا، 101. اتیلمییخا. 102. یوکه-گیرخا، 103. نیوخخا.

کیتخا عایلة خیتای و تیبیت
گوروخ خیتان

خیتانخا (خیه) ، 106. دوتیه خا (خوایخا).

گوروخ تیبیت و بریگی

تیبیتیخا، شیرپخا، 108. تسیوخا، 109. خلقخان هیما-لایی (ыیورخا، کنورخا. له-خولخا و دیگ .) ، 110 ادوخا، 11>1. خنیخا، 112. لیسوخا، 113. نسیخا، 114. لخوخا، 115. بیدا. 116. باداخا، 117. نگخا، 118. کچینخا (تسزین­پا) ، 119. کوک-چیوخا، 120. برمگیخا، 121. کرینخا و کیخا.

گوروخ تین

سیامخا (کخانتیخا).
لاخا، 124. تییخای کو-خستان، 125. شنخا، 126. تیخا، 127. چجونخا، 128. بویخا، 129. دوخا، 130. لی­خا.

گوروخ میا-یا 131. ماخا (می‌اقا) ، یا-خ9 (منخا).
ویتنامنخا
گوروخ مان و کدمیری

کهمیرقا، 135. کخمیر-خای کوخستان (بنرخا، سه-دنخا و دیگ .) ، 136. مانخا (تلینخا) ، 137. مانخای کو-هستان، 138. کخسدا، 139. سه-نایها وه سیمنگقا، 140. ن-کابریخا.

گوروهن موند

سنتلخا، 142. مونده-خا، 143. کارک و و خلکخایه دیگر گوروه مونده.

ایلة دروپدی

تمیلخا، 145، تیلوگ و، 146. کنّرخا، 147. مله-یلنخا، 148. تولوخا (و کا-

دگوخا) ، 149. گاندخا (و کیدخخا) ، 150. آرایخا. 151. برگوخا، 152. مورخان لنک.

ایلة اوسترانیزیه (ملییو پالینیزی)

گوروق یلدایّه‌ای ا. اندانسیخا

ملیهای یندانیزیه،
میننگکبه و خا، 155. ریجنگلیبانگیها، اچی-خا (اچینخا) ، 157. گیادا و السخا، 158. بتکخا، 159. نیسخا و می‌نتل&خا، 160. کوب و، و لُبوخا. 161. یه‌ا-گیخا، 162. سوندخا. 163. مه-دورگیخا، 164. بلیگیخا. 165. دیکخا، 166. پوننخا، 167. مییخسخا، 168. گارایه-تلخا، 169. تارچخا، 170. مندردا، 171. بوگخا (و مکسّرخا). 172. بطونگخا.
یندانییخای جز-هان زاند خرد و مالوکّه.

ب. فیلیپّینیخا

تگلخا. یلاکخا، بکال-خا و خلکخایه دیگ. لوسان.
ویسییخا، 176. یفوگا-خا، نبلایها، بوکیدنانخا و کبیلخای دیگ. کودنس-تایه فیلیپّین، 177. ایته-خا، ماراخا.

و. خلکخایه دیگ. اندانیزیی

ملیخای ملیزیه.
تیمقا، تیمهای کوقیاتان (رگلیخا، چ­ره یخ آ و دیگ .) ، 182. جه-کنخا، 183. گاشنخا.

اندыنیخا
<85. خلمخیرخایه شمالی

پییی (1° 16′ ا. ش .) ، در fرب-دماغپ ببه (26° 10′ ت. ش .). با وجود آن. که قریب 8 میلیون کیلومتر2 مساحت آسیا را نیم‌جزیره‌ها (کلانترینشان: یمل، تیمیر، چوکات، کمچتکه، کا­ریّه، هندوخیتایی با نیم‌جزیرة ملک­که، هندوستان، عربستان، آسیای خرد) اشغال کرده‌اند، ساحلهای قسم کانتینینتی‌اش نسبتاً کمتر کج و کلیبند. در این قطعه بلندترین قلّة دنیا-جامالوکشه (8848 متر، در کوههای هیمالیای) ، پستخمیهای چقورترینی، که به کول تبدل یافته‌اند، کول بی­کل (چقوری‌اش تا 1620 متر) ، بهر میّت (سطح آب-395 متر، پست‌ترین جای روی زمین) و پستخمیهای خشک (پستخمی طرفان) واقع گشته‌اند.

            ریلیف. تقریبن 75%-ا سطح آسیا کوه و پهن‌کوه و تنها 25%-اش همواری است. از روی حساب میانة بلندی (950 متر) آسیا در جهان بعد انترک­تیده جای 2-یوم را می‌گیرد. کوههای بلندترین در آسیای میانه و مرکزی واقع گشته‌اند. در تیانشان، پامیر، تیبیت پهن‌کوهها تا 4-4، 5 هزار اتر و بعضی قطارکوخها بیشتر از 7 هزار متر بلندی دارند، حال آن که در ناحیه‌های باقیماندة آسیا بلندی کوهها از 4 هزار متر زیاد نیست. اکثر کوههای آسیا را به دو منطقة کلان جدا می‌کنند.

یکی از آنها (سمت عمومی‌اش از شیسال به جنوب غرب) از نیم‌جزیرة چوکات cap شده به واسطة کوهسار کالیمه، قطارکوههای جوگجور و ستناوایی تا کوههای سیبری جنوبی، کوههای سین، آلتایی و بعد رو به طرف جنوب تا کوههای تیانشان و حصار و آلایی طول کشیده است. منطقة دوّم را در کوهساران آسیای خرد، ارمن، ایران، پامیر، هندوکُش، قراقورم، تیبیت و هیمالیای کوههایی تشکیل می‌دهند، که دوام آنها به سمت جنوب تاب خورده، تا کوههای گلجزیرة مله‌ای رفته رسیده‌اند. این منطقه تمام آسیا را از غرب به شرق و جنوب و شرق بریده می‌گذرد. از پامیر به طرف شرق یک سلسله قطارکوهها-کنلون، ننیلن و سینلین طول کلشیده‌اند.

در بین این سلسلة قطارکوهها همواریهای بلندکوه و پهن‌کوههای آسیای مرکزی جایگیر شده‌اند. اینچنین ریلیف قسم زیاد ناحیه‌های شمال شرقی ا.ج.ش.س. (قتاکوههای ویرخاینسک و چیرکیی) ، نیم‌جزیرة کمچتکه، جزیرة سخلین، جزیره‌های ژاپن و فیلّیپّین کوهند. در شرق آسیا کوههای منچجوریه و کاریّه و قطارکوه سیخاگه-الین واقع گشته‌اند. سر تا سر ناحیه‌های آسیای شرقی و جنوب شرقی زانة ولقانیزم فعال طول کشیده است. در کمچتکه، جزیره‌های کوریل، جزیره‌های ژاپن، فیلیپ­پین، گلجزیرة مله‌ای ولقانهای عملکننده موجودند. در کوکز، کوهسار آسیای خرد و ارمن، اینچنین در ناحیه‌های جداگانة آسیای شر­قی ولقانهایی بودند، که تا به قریبی (در دورة انتراپاگین نیز) عمل داشتند. قلّه‌های مشهور ایلبروس، اررت، دماوند، پاکتوسن

(بیتوشن) و غیره از قبیل ولقانهای خاموش‌شده‌اند. مساحت پوش-تکوههای آسیا تا به صدها هزار و حتّی میلیون کیلومتر2 می‌رسد. کلانتر-ن آنها: در جنوب غرب آسیا-سوریه و عربستان، در نیم‌جزیرة هندوستان-دین، در سیبری (شرقتر انی­سیی)-پهن‌کوه سیبری میانه. همواری سیبری غرایی، که در بین کوههای اورال و پهن‌کوه سیبی­ر میانه از اقیانوس یخبستة شمالی به سمت جنوب به چندین هزار کیلومتر طول کشیده است، همواری از همه کلانترین آسیا می‌باشد. از جنوب آن پستی توران cap می‌شود. دیگر همواریهای کلان در ناحیه‌های نزدیبهری (سیبری شمالی، ینه و اندیگیرکه، کالیمه) یا در پستخمیهای نزدیکوهی (بیننّهرین، هند و گنگ) واقع گشته‌اند. در ناحیه‌های داخلی آسیای میانه و مرکزی همواریهای بینیکوهی و نزدیکوهی مودودند (تریم، جون-گریه، گاب، سیدم، فرغانه و غیره).

            ساخت گیالاگی و ثروتهای زیرزمینی. آسیا از یکچند پلتفارمه‌های کلان تاکیمبریی، که از آخرهای ایرة پراتیرازایی اینجانب چیندار ن­شده‌اند، اینچنین از ناحیه‌های فراخ چینداری، که در بین این پلتفارمه‌ها واقع گشته، قسماً تا قعر بهر کشال یافته‌اند، عبارت است. پلتفارمه‌های کلانترین تاکیمبریی در شمال پلتفارمة سی­بیر، در شرق پلتفارمه‌های خیتای و کاریّه و خیتای جنوبی، در جنوب و جنوب غرب پلتفارمه‌های هندوستان و نیم‌جزیرة عربستان می‌باشند.

تهکورسی تاکیمبریی پلتفارم­دا، که از گرنیت، گنییس، ورق‌سنگهای کریستلّی ترکیب یافته‌اند، با ته‌نشستهای قریب بی‌جانشدة پلیازایی، مزازایی و بعضاً کینا­زایی (مثلاً، در ونوب کوههای هیمالیای) پوشیده شده‌اند. منطقه‌های چیندار پلیازایی پایان جنوب پلتفارمة سیبری و قسم زیاد آلتای مغول، خنگه‌ای و تنّ و-آله را در بر گرفته‌اند. در دورة دیوان یک قطار پستخمیها به وجود آمدند، که آنها سانیتر با ته‌نشستهای کانتینینتی کربن و پیرم پُر شدند (حوزه‌های کوزنیسک و می­نوسه). کوههای چیندار گیرسینی در بین پلتفارمه‌های اوراپة شرقی و سیبری، در قزاقستان، سلیر و آلتای جنوبی، در تیانشان، مغولستان، ختایی (کنلون، ننشل، دنبای) پیدا شدند. چیندارشوی سیکل مزازایی طبقه‌های غفس ته‌نشستهای پیرم، تریس، یوره و تباشیر پایان سی­بیر شمال شرقی، زبیکلیه. قطارکوه سیخاته-الین و هندوخیتای را فرا گرفته بود.

ناهیه‌های چیندار الپی به دو زا­نه-الپ و هیمالیای (کوکز ک­لان، کاپیتداغ، کوههای ترکمنستان و خراسان، پراپمیز، هندوکُش، قطارکوههای پامیر، حصار و آلایی، قطارکوههای انتالیة جنوبی، ایران و بلوجستان، کوههای هیمالیای، قطارکوههای برمه و جزیره‌های سومتره و یوه) و اقیانوس آرام (کمچتکه، جزیرهایای کوریل، سخلین ژاپن، جزیره‌های فیلیپّین و گلجزیره‌های اندانیزیه) تقسیم می‌شوند. ریلیف حاضرة آسیا در نیا­گین و اوّلهای دورة چارمین اساساً در نتیجة حرکتهای عمودی قشر زمین تشکّل یافته است.

سروتهای زیرزمینی آسیا نهایت گوناگونند. کلانترین کانهای انگشتسنگ حوزه‌های قرگنده، کوز­نیسک، مینوسه، تنگوسکه، اینچنین خیتای شرقی و نیم‌جزیرة هندوستان به ته‌نشستهای پلیازایی علاقه‌مندی دارند. کانهای انگشت سن مزازایی در آسیای میانه، ختایی، ویتنام، ژاپن و سن کینازایی در جزیرة سخلین، ژاپن موجو­دند.

نیسف زیاد جزیرة نیفت عالم در آسیا موجود است و ناحیهخای نیفتدار آسیا اینهایند: زکوکزیه، همواری سیبری غربی، ترکمنستان، نیم‌جزیرة منقیشلاق، پستی نزدیکسپیی، سخلین، در خارجه-ساحلهای خلیج فارس (عربستان سعودی، کویّت، قتر، امارتهای متّحدة عرب، عراق، ایران) ، ختایی (ناحیة گنس و) ، ان­دانیزیه (جزیرة سومتره) ، هندوستان. برونیی، ژاپن (جزیرة خانسیو) و غیره. کانهای گاز سوزنده: در ا.ج.ش.س.-ترکمنستان، ازبکستان، همواری سیبری غربی، در خارجه-مملکتهای شرق نزدیک و میانة در بالا نامبرشده. جزیره‌های کلان نمک آش در پلتفارمة سیبری، پستی نزدیکسپیی، آسیای میانه، پاکستان، ایران و کانهای معدن آهن در قزاقستان (ولایت قوستی­نه‌ای) ، سیبری (ناحیة انگره و الیم، سپر الدن) ، در خارجه-ختایی، کاریّه شمالی، هندوستان یافت شده‌اند. در هندوستان و ا.ج.ش.س. (زکوکزیه) کانهای کلان منگن هستند.

کان معدن خرام در قزاقستان شمال گربی، توکیه ،. فیلیپّین، ایران، نیکل در نا­ریلسک، معدن مس در قزاقستان (جیزقزغن، قونغیرات و غیره) ، سیبری شمالی، ژاپن، معدنهای پالیمیتلّی در آسیای میانه (ناحیه‌های معدندار قرامزار، قطارکوه کرتاغ و غیره) ، آلتای معدندار، ژاپن، خیتای شرقی، برمه، ویت­نم، کانهای باکسیت در قزاقستان، کشور کرسنایرسک هندوستان. برمه. اندانیزیه، فسفریت در قزاقستان، قلعگی در سیبری شرقی، شرک دور، طلا در سیبری شمال شرقی، الدن، بالاآب دریای لینه، اطراف دریای امور، قسم شمال قزاقستان، ازبکستان، کاریّه، ژاپن، در قسم غربی اقوتستان کانهای الماس موجودند. منطقة کانهای قلعگی از برمة شرقی، تیلند، نیم‌جزیرة ملکّه تا جزیره‌های اندانی­زیه کشال یافته است.

یقلیم آسیا نهایت گوناگون است. قسم شمالی آسیا در منطقة خنک ارکتیکی، قسم مرکزی در منطقة معتدل، نیم‌جزیره و جزیره‌های قسم جنوب در منطقة گرم ایکوتاری واقع گشته‌اند. از اقیانوس یخبستة شمالی به درونتری آسیا هوای خنک ارکتیکی بی هیچ ممانعت داخل می‌شود. هوای سیرنم اقیانوس اتلنتیک تا آسیا رسیده به هوای کانتینینتی تبدل می‌یابد. ورود مسّانهای تابستانه از اقیانوسهای هند و آرام باعث بارشات زیادی می‌­گردد.

در آسیا خیلهای زیرین اقلیم مشاهده می‌شود: بیابانی ارکتیکی، سوبرکتیکی (تندره) ، کانتینینتن خشک زمستانش خنک (سیبری شرقی، سیبری غربی) ، بیابانی (آسیای میانه، قضاکستان و قسم شمال آسیای مرکزی) ، معتدل مسّانی (کناره‌های شرقی آسیا) ، به-ریمیانزمینی (کناره‌های غربی آسیای پیش) ، سوبتراپیکی (قسم زیاد آسیای پیش، ساحل بهر سیاه کو­کز) بیابانی بلندکوهی (پامیر، قراقورم و تیبیت) ، سوبترانیکی مسّانی (کناره‌های شرقی آسیا، بیابانهای تراپیکی ناحیه‌های جنوب آسیای پیش و قسمهای هم‌حدود پامپیتان غربی و هیقدوستان) ، سوباکوتاری (هندوستان، هندوخیتایی، ناحیه‌های شرقین یوه و جز-های زاند خرد) ، ایکوتاری (ناحیه‌های دیگر جزیره‌های زانده کلان و نیم‌جزیرة م­لکّه).

هرارت میانة ژانویه در قسم زیاد سیبری از-20° سیلسیه پست‌تر؛ در ویرخاینسک و آیمکان، که «قطب سرما» می‌نامند، هوا در بعضی روزها تا 70° سیلسیه خنک می‌شود. در منطقة تراپیکی زمستان 20°، 25° سیلسیه. قد-قد ساحلهای شمالی آسیا حرارت میانة ژوئیه از 10° سیلسیه زیاد نیست. در شمال آسیا یخبندی دائمی حکمفرماست. در نشیبیهای شمالرس نزدیبهری آسیای جنوبی و شرقی بارشات سالانه زیاده از 2-3 هزار ملّیمیتر، در بعضی جایخا تا 6-12 هزار ملّیمیتر، در ساحلهای شمال‌پنه کمتر از 1000 ملّیمیتر. در سیبری شرقی بارشات از 350 ملّیمیتر و در بیابانهای آسیای میانه و مرکزی از 100-200 ملّیمیتر کمتر است. تیره‌ماه در اقیانوس آرام طوفانهای سخت رویی داده، به سوی متیریک آسیا حرکت می‌کنند و اکثر وقت بایست خرابیهان مدهش می‌گردند.

            آبهای داخلی. اکثر کوههای آسیا پیریخها دارند. مخصوصاً پامیر، قراقورم، تیانشان. هیمالیای و هندوکُش شرقی با پیریخهای عظیم خود مشهورند. به اقیانوس یخبستة شمالی دریاهای آب با ارتیش، انی­سیی با انگره، لینه با الدن و وی­لیوی، ینه، اندیگیرکه. کالیمه می‌ریزند. به اقیانوس آرام دریاهای اندыر، امور با سونگر و اسّور، خون­خه، ینتسزы، سپتسزین، می‌کانگ و می‌­نم، به اق. هند باشد، د-هاپ س­لوین، ارود. برخمپوتره، گنگه و هند، اینچنین شتّولرب، که از یکشوی دریاهای دجله و فرات به وجود آمده است جاری می‌شوند. دریاهایی، که از تیرّیتاریة آسیا به بحرهای سیاه و میانزمین می‌ریزند، چندان کلان نیستند. حوزه‌های دریاهای کو­ره، ام و، سر، چو، ال، حلمند، ت­ریم داخلیند.

کولهای کلانترین آسیا بحرهای کس­پیی و ارلند. کولهای بیکل، اس–سیقکول، خوبسوگول، زیسن، بهر میّت و غیره در پستخمیهای تیکتانیک جایی گرفته‌اند. . یک قطار کولها در نتیجة پراسیسّهای کرستی (کولهای طور غربی) ، حرکت پیریخها (تیلیس) یا که وادی دریا را بند کردن کوخپاره‌ها (سریز) خاسیل شده‌اند. اکثر کولهای شور در پستخمیهای سربسته واقع گشته‌اند (توز، رضایه، کوکنار و غیره). بسیار ناحیه‌های آسیا چشمه‌های م-نیرلی دارند. به توفیل ساخته شدن گاس-ها در آسیا آب‌انبارهای کلان به وجود آمده‌اند. مثلاً، برتسک (انگره) ، کرسنایرسک (انی­سیی) ، ناواسیبیرسک (آب) ، بوخترمه (ارتیش) ، نارک (وخش) ، قیراقّم (سر) و غیره. اکثر دریاها ذخیرة کلان گیدراانیرگیتیکی دارند. دریاها و کولهای آسیا راههای مهم نقلیاتیند.

خاک و نباتات. در آسیا همه گونه نوعهای خاک، از خاکهای کمگوموس بیابانهای ارکتیکی cap کرده تا خاک زرد سرختاب فیرّالیتی بیشه‌های تراپیکی سیرنم دیده می‌ش­ود. آسیا دو ناحیة فیتاگیاگرفی-گالرکتیکی و پلیاتراپیکی را دربر می‌گیرد. قسم زیاد آسیا در ناحیة فلاریستی گالرکتیکی و تنها قسم جنوب نیم‌جزیرة عربستان، هندوستان و گلجزیرة مله‌ای در ناحیة پلیاتراپیکی واقع گشته‌اند. خنکی و یخبندیهای چندینکرتة قدیمه، ترنسگریاسیة بحرها و پراسیسّهای نوترین کوهپیداشوی باعث خیلی نم و یکرنگ شده ماندن فلارة ناحیة گا­لرکتیکی گردیده‌اند. فلارة ناحیة پلیاتراپیکی در شرایط اقلیم گرم دائم نمو کرده است، که نمودهای نهایت زیاد آن اولاد فلارة مزازایی می‌باشند. لند­شفت جزیره‌های ارکتیکه بیابانی ارکتیکی و فلارة آن اساساً اشنه و گل‌سنگ است. میدانهای کلان یخپوش و کوخخای شخی قریب رستنی ندارند.

در شمال اقصا زانة تندره طول کشیده است، که رستن-هایش از گل‌سنگ، اشنه و ریزبوتّخا عبارتند. خاک زمینهای این جا نهایت سیرنم و یخبستة تارفدار است؛ باتلاقها بسیارند. در جنوب تندره بیشتوندره واقع گردیده است، که در داخل آن قطعه‌های تندره و بیشه‌های سیرک به نظر می‌رسند. کوهخای شمال شرقی ا.ج.ش.س. بیشتوندرة پتّزار به خود خاص دارند. جنوبتر از بیشتوند­ره تیرّیتاریة خیلی وسیع بیشه‌زار است، که بیشتر قسم شمالیش را تیگه و قسم نسبتاً کمتر جنوبیش را بیشه‌های ریزبرگ و پخنبرگ آمیخته فرا گرفته‌اند. خاک زمینهای بیشزات) یخبستة تیگگی و خاکستریست. جنوبتر از بیشه‌زار زانه‌های بیشه‌دشت و دشت جایی گرفته‌اند. بیشه‌دشتها اساساً در جنوب و جنوب غربی سیبری، قسماً زبیکلیه، در شمال ریسپوبلیکة خلقی مغولستان و شمال شرقی ختایی پهن شده‌اند.

مساهت زیاد شمال قزاقستان، ریسپوبلیکة خلقی مغولستان و شمال شرقی ختایی دشت است. در زمینهای سیاه‌خاک و خاکشان دارچین‌رنگ بیشه‌دشت و دشتها هرگونه علفها و رستنیخای خوشه‌دار می‌رویند. میدانهای وسیع این جایخا کشت کرده شده‌اند. نیمبییابان و بیابانهای منطقة معتدل در ناحیه‌های جنوب قزاقستان، همواری توران و آسیای مرکزی (چنگریه، کاشغر، پهدکوه غربی) واقع گشته‌اند. در نیم‌جزیرة عربستان، کوهساران آسیای خرد و ارمن، جنوب آسیای میانه و غرب هندوستان تیرّیتاریة کلان را نیمبییابان و ب-یابانهای سوبتراپیکی و تراپیکی اشغال کرده‌اند. نیمبییابان و بیابانها خیلی کمرستنی در آنها بیشتر نمودهای گوناگون شیباغ و بایلیچ، رستنیهای خوشه‌دار خشکیدوست، سکسوول و غیره می‌رویند. لندشفت کوهخای نهایت بلند (پامیر شرقی، تیاشنان، کوهسار تیبیت) بیابان بلندکوهیست. بیابانهای کلانترین آسیا:   نفود، ربعولخال،

دشت لوط، دشت کویر، دشت مرگا، قراقم، قیزیلقم، top (تهار) ، تکله-مکان، گاب. در نیمبییابان و بیابانها خاکهای بور، بور خاکسترتاب، خاک خاکستررنگ، خی­ک سوبتراپیکی و تراپیکی و شورزمینها بیشترند. در این جا دیخقانی تنها در نتیجة آبیاری زمینها امکان‌پذیر می‌گردد؛ میدانهای وسیع را همچون چراگاه استفاده می‌برند. در ناحیه‌های نزدیبهری آسیای غربی در زمینهای خاک­شان زرد و جگررنگ رستنیهای تی­پ بهریمیانزمینی می‌رویند، که در بین آنها بتّه‌های درشتبرگ و ریزبرگ (مکویس، فریگنه، شیبلیک) برتری دارند.

در سوبتراپیکهای سیرنم زکوکزیه، شمال ترکیه و ایران جا-جا بیشه‌های آمیختة پهنبرگ باقی مانده‌اند. به سوبتراپیکهای مواسانی آسیای شرقی بتّه و بیشه‌های همیشه‌سبز و به تراپیکهای مسّانی ناحیه‌های آسیای جنوبی بیشه‌های خشک، بیشقای سی­رک، بتّه‌زارها و بعضاً رستنیهای تیپ سونّگی خاسند. در ساحل بهرخای آسیای جنوبی و جنوب شرقی بعضاً بیشه‌های منگ را وامیخورند. در کوخها نباتات وابسته به بلندی به منطقه‌های تندرة کوهی، تیگة کوهی، بیشه‌های کوهی، دشت و بیابانهای کوهی و به منطقه‌های سوبتراپیکی و ترانیکی کوهی تقسیم شده است.

            الم هیوانات. به آسیا فونة م­تیریکی خاص است. از همین سبب در این جا هیوانهای ایندیمی کمند. بعضی نمود هیوانهای آسیا به خیوانهای اوراپه، امیریکة شمالی و افریکه مانندند. قسم جنوب نیم‌جزیرة عربستان با یکجایگی اف­ریکه ناحیة زااگیاگرفی ایفیا­پیه داخل می‌شود. فیل و قرکدن و گوزن و طاووسها به همین ناحیه خاسند. جزیره‌های زاند خرد به ناحیة زااگیاگرفی استرالیا، ناخیه‌های دیگر آسیای جنوبی به هندوستان و مله‌ای، قسم باقیماندة آسیا به پلیرکتیکه (قسم یوروآسیاگی گالرکتیکه) داخل می‌شوند.

هر یک زانة گیاگرفی هیوانات خاص خود را دارد، که این گونه تقسیمات مخصوصاً در زانه‌های تندره، تیگه، دشت و بیابان و بیابانخای کوهی، اینچنین کوهساران آسیای مرکزی، بیشه‌های پهنبرگ و سوبتراپیکی شرق دور، بیشه‌های تراپیکی آسیای جنوبی برلّا نمایان است. در بسیار جایها (ختایی شرق هندوستان، یوه، قسم جنوب سیبری غربی) خیوانهای گوناگون در نتیجة فعالیّت انسان جای خود را دیگر کرده، خیلی کم شده مانده‌اند. به توفیل چاره‌بینیهای مهمی، که به مقصدهای بایی نمودن عالم هیوانات نگرانیده شده‌اند، مخصوصاً در ا.ج.ش.س. سرشمار سمور، سیگک و شاهگوزن برین هیوانهای پربها افزود.

ناهیه‌های طبیعی آسیا با زانه‌های نباتات اساساً موافقت می‌کنند.

ز جهت لندشفت آسیا به 5 قسم کلان تقسیم می‌شود:  اسیای شمالی (اساساً تندره و زانة بیشه‌زار)؛ 2. آسیای میانه و مرکزی (زانه‌های نیمبییابان و بیابان، کشورهای کلان بلندکوهی)؛ 3. آسیای پیش یا غربی (کوهساران آسیای پیش و بیابانهای تراپیکی نیم‌جزیرة عربستان)؛ 4. قسم شرقی آسیا (منطقة متیریکی اقلیمشان معتدل مسّانی و سوبتراپیکی مسّانی، اینچنین جزیره‌های آسیای شرقی)؛ 5. قسم جنوبی آسیا (ناحیه‌های تراپی­کی و ایکوتاری).

            اهالی. در آسیا 2، 53 ملّیرد نفر اهالی زندگی می‌کند (1978). از ابتدای عصر 20 اینجانب اهالی آسیا 215% افزود؛ مخصوصاً در سالهای بعد-جنگ افزایش زیاد اهالی مشاهده کرده می‌شد. اکثر اهالی حاضرة آسیا به سه گروه اساسی نجادها منسوب است: مغولسور اتها (اخا­لی تهجایی سیبری، مغولخا، یک قسم خلقهای خیتای شمال شرقی و مرکزی، ساکنان جنوب ختایی، اندانیزیها، فیلیپّینها، خلقهای هندوخیتایی و ژاپنها) ، اروپای-س و ر a ت ه آ (خلقهة کوکز، آسیای پیش و میانه، شرق میانه، قسم زیاد خلقهای سوبکانتینینتهای آسیای جنونبی) و اوستره لیسور ا ت خ آ (گروههای خرد خلقیت بعضی ناحیه‌هان آسیای جنوبی و جنوب شرقی). هیت ایتنیکن آسیا نهایت گوناگون است.

در این جا چند صد خلق و خلقیتهایی زندگی می‌کنند، که درجة انکشاف ایتنیکی و ملّیشان گوناگون بوده، به عایله و گروههای سیر‌شمار زبانی منسوبند. خلقهایی، که به زبانهای عایلة خیندویوراپایی گفتگو می‌نمایند، در قسم زیاد اف-غانستان، ایران و تاجیکستان، در یک قطار ناخیة ترکیه و پاکستان (کلانترین آنها-فارسها، افغانها، کُردها، تاجیکان) ، بعضی ناحیه‌های کوکز (آستینها، تتها، تلیشها و دیگر) ، قسم شمالی و مرکزی هندوستان (هندوستانیها، بهاریها، پنجابیها، مرتخها، گوجراتیها، بنگالیها و دیگر) ، ارمنستان و یک قطار ناحیه‌های مملکتهای آسیای پیش (ارمنیها) ، جزیرة کیپر (یونانیها) و در قسم آسیاگی ا.ج.ش.س. (روسها، اکراینها، بیلاروسها) زندگی می‌کنند.

به عایلة زبانهای ک ا و ک ا ز ی خلقهای گرجستان و بعضی ناحیه‌های کوکز شمالی (گرجیها، ابخازها، ادیگیّها، کبرده‌ها، چیرکسها، چیچینخا، انگوشها، خلقهای کوهستان داغستان) ، به عایلة سامی و حامی مملکتهای آسیای پیش (عربها، یهودیهای اسرائیل، آشوریها) ، به عایلة زبانهای آ ل ت آ ی ی قسم زیاد ترکیه، قسم شمال ایران و افغانستان، سینسزین، آذربایجان، آسیای میانه و قزاقستان، کوهستان آلتایی و یک قسم یاقوتستان (ترکها، آذربایجانیها، ایگورها، ازبکها، قزاقها، ترکمنها، یاقوتها و دیگر) ، آسیای مرکزی (مغولها، بریتها و دیگر) ، خیتای شمال شرقی، جنوب سیبری و شرق دور (ایوینکها، ایوینها، ننیها و دیگر) ، به عایلة زبانهای و ر ا ل ی یک قطار ناحیه‌های سیبری و شرق دور (چوکچیها، کا­ریکها، اتیلمینها، یوکگیرها، ایسکیماسها، الیوتها، نیوخها و دیگر خلقهای خرد) ، به عایلة زبانهای خ اتای و تیبیتی-قسم زیاد تیرّیتاریة ختایی، هندوخیتایی، نیپل و شمال هندوستان (خیتایها، خوایها یا دونگنها، برمگیها، اسز و، تیبیتیها، کرینها، میا، یا، تیها، ویتنامیها، لا، کمپوچییگیها، نیپلیها و دیگر) ، به گروه زبانهای مانوکهمیری-بعضی ناحیه‌های هندوخیتایی و برمه، به گروه زبانهای مونده-ناحیه‌های کوهسار هندوستان مرکزی، به عایلة زبانهای درویدی-هندوستان جنوبی (تمیلها؛ تیلوگ و، کنّره، لیل، اینچنین  گاندها، کندخها، آرانها) قسم غربی پاکستان (برگوها) ، به عایلة ایبانهای ا و سترانیگزی (ملییو پالینیزی) ، خلقهای جزیره‌های آسیای جنوب شرقی، نیم‌جزیرة ملکّه و بعضی ناحیه‌های هندوخیتای جنوب شرقی (یوگیها، سوندها، ویسیّها، تگلها، ملیّها، مدورها و دیگر) منسوبند.

در آسیا هه‌امة دینهای دنیا-بودائیه، مسیحیت و اسلام به وجود آمده‌اند. بودائیه در زمان حاضره دین حکمران مملکتهای هندوخیتایی و شر-لنکه می‌باشد. آن در شکل رویه‌های گوناگون دینی-کانفوسییچیگی و داسیزم در ختایی، کانفوسییچیگی در کاریّه، سین­تایزم در ژاپن، لمیزم در تی­بیت و مغولستان وجود دارد. م­سیهیت در فیلیپّین، کیپر و لُبنان، اسلام در مملکتهای آسیای پیش و شرق میانه، پاکستان، بنگل­دیش، اندانیزیه، قسماً در لُبنان، کیپر، هندوستان، شر-لنکه، خیتای شمال غربی پهن گشته است. یدودیان اسرائیل به دین یهود (اودیزم) و خلقهای هندوستان، نیپل، شر-لنکه، بنگلدیش و جزیره بلی اندانیزیه به هندویه اعتقاد دارید. دینهای قبیلوی اساساً در ناحیه‌های کوهسار داخلی باقی مانده‌اند. در قسم آسیاگی ا.ج.ش.س. در گذشته مسیحیت (خلقهای اسلاوینی، گرجیها و ارمنیها) ، اسلام (قسم زیاد اهالی آسیای میانه و قزاقستان، آذربایجانها، بعضی خلقهای کوکز) ، ل­میزم (یک قسم بریتها) پهن گشته بود.

هالی آسیا نهایت نابرابر جایی گرفته است. زیچی اهالی در 1 کیلومتر2 58 نفر. در ژاپن باشد، در 1 کیلومتر2 310 نفر، در لُبنان 284 نفر، کاریّه 245 نفر، شر-لنکه 213 نفر و در هندوستان 193 نفر اهالی راست می‌آید. زیچی اهالی مخصوصاً در ناحیة شالیکار ساحل و وا­دی دریاهای کلانترین خیتای جنوبی و مرکزی، جنوب ژاپن، وادی دریاهای گنگ و برخمپوتره، می‌­کانگ و خانگخ، ساحلهای شرقی نیم‌جزیرة هندوستان و جزیرة یوه زیاد است (در 1 کیلومتر2 350-600 نفر، در بعضی جایها زیاده از 1500 نفر). آسیای مر­کزی، اینچنین بسیار ناحیه‌های آسیای شمالی و پیش کم‌اهالیند (در 1 کیلومتر2 1-5 نفر). بیابانهای ربعولخال، دشت کویر، تکله-مکان، گاب و ناحیه‌های بلندکوه تیبیت، هیمالیای، هندوکُش اهالی مقیمی ندارند (نگرید نیز ایضاح خریطة اتنوگرافی آسیا).

خریته در صحیفة 384-385.

            تقسیمات سیاسی آسیا. تمام قسم شمالی آسیا (بیشتر از 1/3 خیسّة تیرّیتاریة آن) به هیت اتّفاق ساویتی داخل می‌شود (در آسیا زیاده از 75%-ا مساحت ا.ج.ش.س. واقع گشته است). دولتها و مملکتهای آسیای خارجی را از روی جایگیرشوی گیاگرفیشان به 5 گروه چودا می‌کنند: گروه مملکتهای شرق نزدیک و میانه-ترکیه، ایران. افغانستان، سوریه، لُب­نان، عراق، اردون. اسرائیل و دولتهای نیمچزیرة عربستان در آسیای غربی واکیع گشته‌اند؛ گروه مملکتهای آسیای چن و بی-خیندوستان، پاکستان، نی­پل و شر-لنکه؛ مملکتهای آسیای چنوبی شرک-برمه، تیلند. م­لیزیه، ویتنام، کمپوچیه، لاس. ان­دانیزیه و فیلیپّین؛ آسیای شرقی-کیسم زیاد ختایی. کاریّه و ژاپن؛ آسلیال مرکزی-مغولستان و قسم باقیماندة ختایی. خریطة سیاسی حاضرة آسیا (نگرید چدول) در نتیجة تغییراتهای کلّی اجتماعی و سیاسی شکل گرفت. بسیار مم­لکتهای سابق مستملکه از ظلم امپریالیستی آزاد گردیده، استیکلالیت به دست آوردند و راه ترقّیات مستقلانه را پیش گرفتند؛ در یک قطار دولتها حاکمیت خلقی-دیماگرتی تشکیل یافت.

دولتها (ملکها)		مساهت هز. کم3		پایتختها- (مرکزهای مأموری) _
مارتهای متّحدة عرب		83. 6		بوزبی *
امین (مکا) 3 (پا رتوگ .)		0، 016		امین
ربستان سه- ودی		2149. 7		ر-ریاض
فگانیستان		655		کاب و ل
بنگلدیش		144، 0		دکّ
بدرین		0. 6		منام
بیرم		678. 0		رنگون
برونیی (بریت .)		5. 8		بندر-سیر-
بوتان		47. 0		بیگون تخیمپخو
ویتنم		332. 6
یندانیزیی		1904. 3		چکرت
یراک		434، 9		بگداد
یسرایل		14. 13		تیل-اویو*
کمپوچیی		181		پنامپین
کیپر		9. 3		نیکاسیی
کاریی		220، 8*
ریسپوبلیکة خل-کی دیماکر­تی کاریی		121. 2		پخینین
کارییم جنوبی		98، 4		سیول*
کوییت		17. 8		ل-کویت
لاس		236، 8		وینتین
لوبنان		10، 4		بییروت
ملیزیی		332، 8		کوله-لم-
ملدیو		0. 3		پور ملی
نیپل		140، 8		کتمندو
پاکیستان		803، 9		یسلاماباد
ریسپوبلیکیخل-کی موگولیستای		1566، 5		ولن-بتار
ریسپوبلیکة خل-کی دیمان ره-
تی یمن		336. 5		دن
ریسپوبلیکة یمن عرب		195. 0		سنعا
سینگپور		0. 6		سینگپور
سوریی		185. 2		دیمیشک
سینگن (گان­کانگ) (بریت؛)		1. 0		سینگن (گان
				کایگ)
تیمار شرک 7 ترکین (دنیم it	14، 9
اسیاگی)	756، 9*
ومّای	212، 4
فیلیپّین	300، 0
خیتایی*	9597، 0
شر-لنک	65، 6
اران	1648، 0
یپانیی	372، 2
کدتر	22
وردون	95. 4یو 3287، 6
خ اد و ستان

بنگکای

دلی

نکر

مسکت

منیل

پیکین

کالامبا

تیخران

تاکیا

داخ

مّان

دیخلی

 

 

ازاهات: 1. موقتی. 2. رسماً ملک آن طرف بهر ”-ا پارتوگلیه. در اصل پارتوگلیه اعتراف می‌نماید، ن اامین تیرّیتاریة  خیتایی بوده، آن را مع-موریّت پارتوگلیه «اختیاراً و موقتاً» اداره می‌کند؛ ولی خوک و-متداران ریسپوبلیکة خلقی ختایی برای تغییر دادن ستتوس جاری چاره‌ای نمی‌بینند. 3. مساحتش از روی سرحدهایی، که تدم با قرار خود از 29 نوامبر 1947 مویین کرده است. اصلاً اوّلهای سال 1967 مساحت اسرائیل بیش از 20، 7 هزار کیلومتر2 بود. غیر از این اسرائیل قسم زیاد تیرّیتاریة از مملکتهای عرب استیلاکرده‌اش (بیش از 68، 7 هزار کیلومتر1 مساحت و 1 میلیون اهالی) را در دست خود نگاه می‌دارد (1967). 4. دایره‌های حکمران اسرائیل ایروسلیم را پایتخت دولت اسرائیل می‌شمارند، که این را اتّفاق ساویتی و یک قطار دولتهای دیگر تا امروز اعتراف نمی‌کنند. 5. یکجایه با زانة دیمیلیتریزسییشده. 6. قرارگاه مأموریّت کاریّه جنوبی. 7. ماه او­گوست 1976 اندانیزیه بر خلاف قرار اسّمبلیه ژنرالی و ساویتی امنیت تدم تیمار شرقی را به خود زوراً همراه کرد. 8. یکجایه با قسم اروپای آن 780. 6 هزار کیلومتر، اهالی‌اش 45، 2 میلیون نفر (1980). 9. یکجایه با تیون. 10. از سال 1967 اینجانب غربتر از دریای اردون 6، 6 هزار کیلومتر2 (اهالی‌اش 0، 72 میلیون نفر) در زیر استیلای اسرائیل می‌باشد.

دبیات: زروبیجنیه ازیه. فیزیچیسکیه گیا­گرفیه، مسکو، 1956؛ ولساوه ت. و. ، فی­زیچیسکیه جغرافی چستیی سویته، 2 ازدنی، مسکو، 1966؛ الیساو ب. پ. ، کلیمتы ا.ج.ش.س.، مسکو، 1956؛ ویتویتسکیی گ. ن. ، کلیمتы زروبیجنایی ازی، مسکو 1960؛ وادنыی ری­سورسы ا واداخازییستوینّыی پرابلیمы سترن ازی، مسکو، 1967؛ پاول‌اف ن. و. ، باتنیچیسکیه جغرافی ایروبیجیыخ سترن، چست 1-2، مسکو، 1965؛ جغرافی ا کلسّیفیکتسیه پاچو ازی، (مجموه) ، مسکو، 1965؛ مگیداویچ ا. پ. ، آچیرک پا استاری گیاگرفیچیسکیخ آتکرыتیی، مسکو، 1967؛ گوازدیتسکیی ن. ا. ، ساویتسکی گیاگرفیچیسکی اسّلیداونیه ا آتکرы­تیه، مسکو، 1967؛ نرادы پیریدنیی ازی، مسکو، 1957؛ نرادы واستاچنایی ازی، مسکو- لنینگراد، 1665؛ نرادы یوگا-واستاچنایی ازی، مسکو، 1966؛ نرادы یوجنایی ازی، مسکو، 1963؛ نرادы سیبری، مسکو- لنینگراد، 1956؛ نرادы سریدنیی ازی ا کزخستنه، مسکو، تام 1-2، 1962-63؛ نرادы کوکزه، مسکو، تام 1-2، 1960-62.