بدورّزاق سمرقندی

عبدالرّزاق سمرقندی کمال‌الدّین ابدورّزّاق ابن جلال‌الدّین اسحاق ثمرکندی (8. 11. 1413، هرات-1482، همان جا) ، نویسنده و تاریخ‌نگار و شاعر فارس-تاجیک. پدر او زادة سمرقند بوده، در قرارگاه شاهرخ (حکمرانی 1404-47) وظیفة قاضیگی و امامی را ادا می‌کرد. دورة جوانی و دانش‌آموزی عبدالرّزاق سمرقندی، اساساً، در هرات گذشته است.

و در این اییام در برابر انواع علمهای عنعنویی از قبیل قرآن، حدیث، تفسیر و فقه و اصول علمهای تاریخ، زبان و ادبیات و انشا و شعر را هم می‌آموخت. اوّلین دفعه در سن 25-سالگی به دربار شاهرخ (1437) معرفی گردید و به امیر شرح به رسالة زبان‌شناسی عضد‌الدّین اینجو نوشته‌اش را پیشکش نمود. در زمان حکمرانی ابوالقاسم بابور (1449-57) ، ابوسعید (1458-69) ملازم آنها و در زمان سلطان هوسین بایقرا (1470-1506) شیخ خانقاه شاهرخ بود. سال 1441 شاهرخ سفارت رسمی حکومتی با سرداری عبدالرّزاق سمرقندی به هندوستان فرستاد. مسافران به کلکتّه و شاهیگری وجینگره رف-تند و سال 1444 به هرات برگشتند.

شاهروخ سال 1446 بار دیگر در هیت سفارت او را به گیلان (ایران) فیریس­تاد. سال 1463 سلطان ابوسعید عبدالرّزاق سمرقندی را شیخ خانقاه شاهرخ هرات تعیین کرد و تا آخر حیاتش به ه­مین وظیفه مشغول بود. عبدالرّزاق سمرقندی معلّ-فی تاریخنامه‌ای است با نام «مطلع-اس-سعدین و مجمع-ال-بهرین» (عبارت از دو دفتر-جلد، انجامش سالهای 1467-70؛ تکمیلش تا سال 1480 ادامه‌ یافته است). اثر عبدالرّزاق سمرقندی  ادامه‌ «زبدت-ات-تواریخ» نام اثر تع­ریخ‌نگار حافظ ابرو می‌باشد، که حادثها و واقعه‌های تا سال 1427 در ماوراءالنهر و خراسان رویداده را در بر می‌گیرد. «مطلع-اس-سعدین و مجمع-ال-بخرین» واقعه‌های تاریخی بین سالهای 1304-1469-را انعکاس می‌نماید.

«مطلع-اس-سعدین و مجمع-ال-بهرین» سیمای عبدالرّزاق سمرقندی را در نظر خواننده نه تنها چون تاریخ‌نگار دقیق‌نظر، بلکه چون نثرنویس خوش‌طبع جلوه‌گر می‌سازد. زبانش ساده و روان می‌باشد. به غیر از آثار منثور عبدالرّزاق سمرقندی اینچنین در نوعهای گوناگون شعر گفته است، که نمونه‌اشان به واسطة تذکره‌ها تا زمان ما رسیده‌اند. مطلع زیرین از اوست:

باز ابرو کرده بالا ترک تیرانداز من،

المی را کُشت و دارد این زمان ‌انداز من.

دبیات: ستار چ. ا. ، پیرسیدسکیه لیتیرتو­ره. بیابیبلیاگرفیچیسکیی آبزار، مسکو، 1972؛ میکلوخا-مکله‌ای ن. د، ، آپیسنی پیر­سیدسکیخ ا تدجیکسکیخ روکاپیسیی انستیتوته واس­تاکاویدینیه، ویک 3. استاریچیسکی ساچینینیه، مسکو، 1975.