«امّان-ال-معانی»

«امّان-ال-معانی» فرهنگ تفسیری تاجیکیست، که سال 1455 شیخ نظام نام کسی تألیف کرده است. «امّان-ال-معانی» تقریباً 14 هزار مادّة لغویی داشته، از روی ترتیب الفبای عربی‌اساس تاجیکی-حرفهای اوّل و آخر کلمه و عباره‌ها (حرف اوّل-باب و حرف آخر-فصل) ساخته شده است. کلمهایی، که با حرفهای خاص تاجیکی (پ، چ، ج، گ .) سر می‌شوند، علی‌حده نه، بلکه در باب و فصلهای حرفهای جفت الفبای عربی‌اساس تاجیکی (ب، ج، ز، ک) جایی گرفته‌اند. سرچشمه‌های مورد استفادة مؤلف ذکر نشده‌اند. در «امّان-ال-معانی» کلمه‌های به معنای مجازی آمده، تعبیرات و غیره نیز تفسیر یافته‌اند: بی‌مغز-جاهل؛ بو‌فروش-عطّار؛ درازّبان-متکبر؛ دست شست-ناامید شد؛ دود چراغ خورد-درست مطالعه کرد؛ خسرو ستارگان-آفتاب. به غیر از کلمه‌های فارسی (تاجیکی) بعضی کلمات عربی، ترکی، پهلویی، ابرانی، سوریانی و غیره نیز تفسیر شده‌اند. یک نسخة «امّان-ال-معانی» (نسخه‌های دیگرش هنوز دسترس نشده‌اند) ، که در گنجینة دستنویسهای شرقی انستیتوت شرق‌شناسی آکادمی فنهای رسّ تاجیکستان محفوظ است، سال 1824 از طرف میرزا نیاز نام کاتب در تاشکند با خط نستعلیق آسیایمیانگی کتابت شده است.
دبیات: روفاو ه. ، لغت «امّان-ال-معانی»، در مجموعة: زبان‌شناسی تاجیک، دوشنبه، 1980. ه. روفاو.