تورکستان

تورکستان، اصطلاح تاریخی و گیاگرفییست، که بعد از تشکّل اوّلین قبیله‌های ترکزبان پیدا شده است (عصرهای 6-7). مفهوم «ترکستان» اصطلاح مویین و مقرّر نبود و در دوره‌های گوناگون تاریخ ناحیه‌های آسیای میانه، قزاقستان و بعضی محلها را همین طور نام می‌بردند. در ابتدای پیدایش اصطلاح «ترکستان» فقط همان محلها را ترکستان می‌نامیدند، که در آن جایها اساساً قبیله‌های ترکزبان عمر به سر می‌بردند. با مرور زمان مفهوم ترکستان دیگر شدن گرفت. مثلاً، به عقیدة فارسهای ساسانی ترکستان آن ناحیه‌ای بود، که در شمال ام و جایی داشت. مورخ عصر 7 ارمن سیبیاس ترکستان و دهستان نام ناحیه‌ای را، که در جنوب و شرق بهر کسپیی واقع بود، یک محل شماریده است. جغرافیدانهای عصرهای 9-12 عرب ترکستان گفته ولایتهای شمال و شرقی ماوراءالنهر را می‌فهمیدند. به قول یاقوت هموی خاک ترکستان از کاسان نام شهر فرغانه سر شده، شهرهای جند، شرکینت پایان‌آب دریای سر و خوتن را در بر می‌گرفت. بعد استیلای شیبانیخان (عصر 16) قسم افغانستان شمالی هم، که بین دریای ام و، اغبة آقربات و قطارکوه بند ترکستان واقع بود، نام ترکستان را گرفت.
بعد به روسیه همراه شدن آسیای میانه ترکستان همچون واحد مأموری سال 1867 ژنرال-گوبرناتوری نام گرفت و سال 1886 نام این ناحیه رسماً «کشور ترکستان» اعلان شد. این کشور به استثنای امارت بخارا و خانی خیوه تمام ناحیه‌های جنوب قزاقستان و آسیای میانه را در بر می‌گرفت، سال 1898 به آن هفترود و ناحیه‌های زکسپیی همراه کرده شد و تا روالوتسیة کبیر ساسیوتیستی اکتبر ترکستان مفهوم خود را نگاه داشته بود.
ن. نعمت‌اف.