تنگه

تنگه، واحد پولییست، که از فلز (طلا، نقره، مس، نیکل، التامینیی و غیره) سکّه زده، همچون واسطة خرید و فروش و پرداخت استفاده می‌برید. تنگة بیزشکل یا مدوّر برای استفاده موافقتر بوده، در معاملة آدمان معمول است. اویرس (رویه) ، ریویرس (پسن آن) و گورت (کنار)-ا تنگه از همدیگر فرق می‌کنند. هر یک تنگه تصویر (ثبت عنوان، نام، گیرب حاکم) و ایضاحات (تهر و دولتن سکّه‌زنندة تنگه) داشت. تنگه قریب در یک وقت (اسرهر 8-7 تا میلاد) در دولت لیدیه (آسیای خرد) و جزیرة ایگینه (یونان قدیم) پیدا شد.

در آسیای میانه بار نخست تنگه در عصر 3 تا میلاد با دو اصول ساخته می‌شد: در قالب فلز آبکرده را می‌ریختند یا فلز لونده را در بیل دو شتیمپیل گذاشته سکّه می‌زدند. هنوز در عصر 3 شاه سیلیوک i ضرّابی تنگرا به راه مانده، در روی آن نام خودش و پسرش اکتیاخ 1-را ثبت کرده بود. در دورة یونان و باختر سیلیوکیان تنگه‌های خود را داشتند، که به آن حرف اوّل نام و عکس دیادات سکّه زده می‌شد. در عهد دمیتریی باشد، تنگه‌ها را به دو زبان سکّه زدند. در یک طرفش گرداگرد عکس دیمیترین به زبان هندی کتیبه دارد. از نزدیکیهای پاسیولکة پنج تنگة اوکرتید یافت شده است. از آسیای میانه، افغانستان و هندوستان تنگة زمان کُشانیان را یافته‌اند. کدفیز 2 (238-278) اصلاحات پول گذرانیده، در معاملات تنگة طلا را جاری نمود. در دورة کُشانیان (عصرهای 1-3) و ساسانیان (عصر 3) در مرو و هرات ورّابخانه‌های مخصوص موجود بودند. در این دوره اساساً تنگن مس به معاملات می‌رفت. پس از اصلاحات کدفیز 2 چندین مراتبه اصلاحات پول گذرانیده شد. در دورة سامانیان تنگة طلا به زر و زیور و مال تبدل یافت، تنگة نقرگی-درهم در معاملات استفاده می‌شد. عصرهای 9-10 در دولتهای طاهریان و سامانیان درهمهای گوناگون سکّه زده می‌شدند و هر یک نمود آن نام (خوارزمی، موسییمی، محمّدی، گیتریفی) و تعیینات داشتند. در عصر 9 و خصوصاً عصر 10 درهمهای عمومیدودتی بیتسویرات بودند و تنها کتیبة خط کوفی داشتند. در عصر 10 تنگه‌های اسماعیل سامان پیدا شدند. بعد اصلاحات پولی، که تیمور در سالهای 80 عصر 14 گذراند، تنها تنگة نقرگی سکّه زده می‌شدند. بعدتر در آسیای میانه تنگه‌های پولهای کلان نقرگی، مسی چقه نام گرفت. قرب تنگه در زمان مختلف گوناگون بود. در عصر 19 در امارت بخارا یک تنگه به 15 تین و در خانیهای خوقود و خیوه یک تنگه به 10 تین روسیه برابر بود. با پیدا شدن پول کاغذی قیمت تنگه پست‌تر گشت. از سبب اهمیت زیاد اقتصادی نداشتنش تنگة طلا و نقره خیلی کم برآورده می‌شد.
نخوستین تنگة ساویتی سال 1021، تنگه‌های در معاملات بودة حاضره سال 1961 برآورده شده‌اند. در روی تنگه‌های ساویتی در بین خوشه‌های گندم قیمت و سال استحصال آن، در پسش تصویر گیرب دولتی و کتیبة «ا.ج.ش.س.» سکّه زده شده است. در تنگه‌های خاطرویی و جشنی به جای قیمت تنگه تصویرات ضروری را سکّه می‌زنند.
تنگه یکی از سرچشمه‌های مهم تاریخی بوده، در حلّ بسیار مسئله‌های تاریخ قدیم مدد می‌رساند. به تدقیق تنگه علم نومیزمتیکه مشغول است.