سیستیمة خونگرد

سیستیمة خونگرد، سیستم خون‌کشایی، مجموع رگها و کاواکیها (جوفها)-ا ارگانیزم هیوان و آدم، که در آنها خون یا گیمالیمفه می‌گردد. سیستم خونگرد ارگانیزم را با مادّه‌های غذایی و آکسگین تأمین می‌کند و محصولات مبادلة مادّه‌ها را خارج می‌نماید. سیستم خونگرد دو نوع می‌شود: سربسته و غیریسربسته (لکونری). سیستم خونگردی سربسته برای بعضی هیوانهای بی‌مهره (مثلاً، حلقکیرمها) ، همة هیوانهای مهره‌دار و آدم، سیستم خونگرد غیریسربسته باشد، به اکثر هیوانهای بی‌مهره (بندپایها، نرمبدنها) و هیوانهای خارددار درجة پست خاص است. در هیوانهایی، که سیستم خونگردشان غیریسربسته است، مبادلة مادّه‌ها بین خون و بافته‌ها بی‌واسطه در خود بافته‌ها به عمل می‌آید. در هیوانهایی، که سیستم خونگردشان سربسته است، مبادلة مادّه‌ها در بین خون و بافته‌ها به واسطة دیوارة رگها به وجود می‌-آید. سیستم خونگرد از همه سادهترین سیستم خونگرد نیمیرتینهاست. وه‌ای از 3 رگ طولانی (رگ تخته‌پشت و دو رگ پهلویی) عبارت است. از همه مرکّب سیستم خونگردی هیوانهای مهره‌دار و آدم می‌باشد.

  وابسته به طرز نفسکشی (با غلسمه یا شش) در هیوانهای مهره‌دار خون در یک یا دو دور گردش می‌کند. هیوانهای مهره‌داری، که با گلسمه نفس می‌کشند، یک دور گردش خون و هیوانهای موهردار خشکی‌گرد و آدم، که با شش نفس می‌کشند، دو دور گردش خون (دور خرد و دور کلان) دارند (نگرید نیز گردش خون). در آدم، هیوانهای مهره‌دار و بعضی هیوانهای بی‌مهره (مثلاً، نرمبدنها) عضو اساسی سیستم خونگرد دل است. رگهایی، که خون را ه‌ا دل به بافته‌ها و عضوهای بدن می‌برند، ارتیریه (شریان یا سرخرگ) و رگهایی، که خون را به دل می‌آرند، وینه (ورید ë سیاه‌رگ) نامیده می‌شوند. دیوارة ارتیریه‌ها از سه قَبَت عبارت است: درونی، میانه و بیرونی. در ارتیریه‌های کلان بافته‌های چندیر و در ارتیریه‌های میانه و خرد از هوجیره‌های موشکی بسیارند. ارتیریه‌ها به شاخه‌ها، شاخچه‌ها و شاخچه‌های میدترین تقسیم می‌شوند. همة آنها با همدیگر پیوستند. ارتیریه‌های از همه میده ارتیریاله‌ها بوده، به کپیلّیرها (مورگها) تبدل می‌یابند. دیوار کپیلّیرها از یک قَبَت هوجیرة اپتیلی عبارت بوده، به گذرانیدن مادّه‌های غذایی و گازها موافق است، کپیلّیرها با همدیگر وصل شده، شبکة (تور) کپیلّیر حاصل مسکنند. از آنها رگهای بعدیکپیلّیری، ثانی وینچه‌های میده و منبعد وینه‌ها حاصل می‌شوند. دیوارة وینه‌ها خیلی تُنُک و قَبَت موشکی آنها ضعیف است. بنا بر این دیواره‌های وینه‌های خالی به یکدیگر می‌چسپند. حرکت خون در وینه‌ها به فعالیّت دل، قوّة کشش قفس سینه، کششخوری موشکهای دیوارة وینه‌ها وابسته است. درغاتهای اندرون وینه‌ها به جریان عقبناکی خون مانع می‌شوند. خون کارکردشده (مردار) با وینة تهی پایانی به دل (پیشدل راست) می‌ریزد.

ن. و. عثماناو.