سرتان

سرطان (خرچنگ) ، چ‌انگار، هزارّیشه، ریش روان، باد خوره، بادخوره، آماس بدذات بافته‌های اپتیلی، یکی از بیماریهای خوفناک و دشوارتبابت. سرطان از قدیمولییام معلوم است. در بارة جرّاحی آماس سرطان (اساساً آماس سرطان روی پوست) از دورة تا میلاد معلومات موجودند. «ال قانون» ابن سینا هم از خصوص سرطان جگر، روده‌های غفس و راست بحث می‌کند. سرطان در همة عضو و بافتهایی، که هوجیره‌های اپتیلی دارند (حلقوم، معده، شش، سرخ‌روده، گُرده، پوست و غیره) انکشاف یافته می‌ته-واند.

هوجیره‌های سرطان از هوجیره‌های دیگر با خصوصیتهای سیتاگینیزی (میتاز نادرست، اختلال کریاتیپ) ، امّونالاگی، بیاخیمیوی (تغییر مقدار و ترکیب کدن-کیسلاتة دیزاکسیریبانوکلیت و کرن-کیسلاتة ریبانوکلیت) ، الکترونی و میکروسکاپی (کم شدن مقدار و ساده گردیدن ساخت میتاخاندریه‌ها، اختلال کار ممبرنه) و غیره فرق می‌کند. آماس سرطان ظاهراً زنبوروغشکل، خرچنگمانند و غیره می‌شود. سرطان بعضاً در قَبَت بافته‌ها ناعیان انکشاف می‌یابد. آماس سرطان اکثر وقت طاقه می‌شود و مثل دیگر آماسهای بدذات بافته‌های گردو اطراف را ویران کرده، به عضو و بافته‌های دیگر ریشه می‌راند. عاید به پیدایش سرطان نظریة یگانة قابل اعتراف عموم وجود ندارد. همة آن سببهای را، که باعث آماس می‌گردند، به سرطان نیز نسبت دادن ممکن است. سرطان ناگهان رویی نمی‌دهد، برای انکشاف آن چندین بیماریهای مزمن، چون زخم پوست، ریش معده و گردنة بچه‌دان، پالیپها، لییکاپلکیة پرده‌های لعابی و پوست و غیره زمینة مساعد می‌باشند. علامتهای کلینیکی سرطان گوناگون بوده، به سنّ و سال بیمار، جایگیرشوی و درجة پهن‌شوی آن و غیره وابسته‌اند. بیماری ناعیان آغاز می‌یابد، منبعد بیمار خراب و تیز-تیز مانده می‌شود، از اشتها می‌ماند، می‌سولفد، از راه پیشاب و مقعد خون می‌رود. موافق معلومات ستتیستیکی هر سال در دنیا به حساب میانه از هر 100 هزار کس 135-140 کس به سرطان گرفتار می‌شوند. بیما-ری وابسته به سنّ و سال می‌افزاید. مثلاً„ اگر در بین 100 هزار آدمان تا 30-آاله 7-8 بیمارال سرطان باشند، در بین آدمان 40-49-ساله شمارة آنها به 188 می‌رسد و از 60-ساله بالا 4 برابر زیادتر می‌شود. اینچنین مویین کرده شده است، که در مملکتهای مختلف در بین ملّت و خلقهای گوناگون درجة با سرطان گرفتار شدن آن هر خیل است. مثلاً، ژاپنها نسبت به اروپایها به سرطان معده بیشتر گرفتار می‌شوند. سرطان غدود شیر) باشد، در زنهای اروپایی نسبت به زنهای آسیا زیادتر پهن شده است. خلقهای عرض جنوبی به سرطان پوست بسیارتر گرفتار می‌شوند. دایر به تشخیص، پیشگیری و معالجة سرطان نگرید، آماسها.
دبیات: اسپیخ و ازوچینی رکه، تام 1-10، مسکو. ، 1955-1971؛ شبد ل. م. ، 0 تسیرکولیتسی کنتسیراگیناو و آکروجیوشیی سریدی، مسکو. ، 1973؛ ر آ ج ک آ و ا. ت. ، رکه ماگلا نه بыت، مسکو، 1975.
ن. شادمانخاجه‌یف.