رهیم جلیل

رهیم جلیل (تولدش 3. 6. 1909، خجند، حاضره لنین‌‌آباد) ، نویسندة ساویتی تاجیک. نویسندة خلقی تاجیکستان (1979). از عایلة موزه‌دوز. اعضای کپسّ از سال 1943. معلومات ابتدایی را در مکتب کهنه گرفت. پس از روالوتسیة اکتبر یکی از اوّلین مکتبهای ساویتی هوجند را تمام کرد. سال 1927 کورس یکسالة معلمی را ختم کرده، معلم شد. سالهای 1931-1951 در گزیته‌های «پرولتار خجند»، «حقیقت لنین‌‌آباد»، «تاجیکستان سرخ» («تاجیکستان ساویتی») و جرنل «شرق سرخ» («صدای شرق») کار کرد. از سال 1952 کاتب مسئول شعبة لنینابادی این تاجیکستان. فعالیّت ایجادی رحیم جلیل از سال 1931 آغاز یافته است. اوّلها با تخلّص «دهری» شعر می‌نوشت. شعر نخستینش «کار می‌بایست کرد» سال 1931 به طبع رسیده است. شعرهای اوّلین او در مجم. «موجهای مو­زفّریت» (1933) گرد آمده‌اند. در این سالها نویسنده به حکایهنویسی نیز شغل می‌ورزد. سال 1936 مجم. اوّلین حکایه‌های او «آرزو» نشر شد. مهارت هجو‌نگاری نویسنده تارفت انکشاف می‌یابد و او آخرهای سالهای 30-یوم بهترین حکایه‌های هجوی خود را می‌نویسد: «مرگ خوشامدخوجه»، «خر و سبکرو»، «گربه و رشک»، «‌خواجة ‌باران»، «خانة نو» و غیره. سال 1939 مجم. «شعرها و حکایه‌ها» و سال 1941 حکایه‌های هجوی او «حصّه ‌از قصّه» چاپ برآمد. در این حکایه‌ها رحیم جلیل از ادبیات لفظی خلق و امکانیّتهای هجو ماهرانه استفاده برده، باقیمانده‌های دنیای گذشته را مذمّت می‌کند. سال 1041 اوّلین اثر کلان او-قسم یکم رمان «گلرو» از چاپ برآمد. سالهای جنگ بزرگ وطنی (1941-1945) در آچیرکهایش («قهرمان»، «پسرجان» و «قهرمان اسماعیل سامغاری» و غیره) مبارزة فرزندان تاجیک را بر ضد دشمن تصویر کرده است. حکایه‌های دورة جنگی نویسنده در مجم. «حکایه‌های زمان جنگ» (1944) جمع آورده شده‌اند. رحیم جلیل پس از جنگ قسم یکم رمان «گلرو» را از نو تحریر کرد و قسم دوّم آن را نوشت. سال 1949 هر دو قسم با نام «آدمان جاوید» چاپ شد. واکیه‌های رمان در شمال تاجیکستان، در خجند می‌گذرند. «آدمان جاوید» رحیم جلیل پس از پاوست و را­منهای عینی در نثر تاجیک اوّ­لین اثری بود، که مبارزة خلق تاجیک را بر ضد باسمه‌چییان و ساخت­مان حیات نو دربر گرفته است. موضوع تازه به نویسنده امکان داده است، که بعضی جهتهای مهم روالوتسیّه را روشن کرده، مخصوصاً رل بلشویکان روس را در تربیة اوّلین روالوتسیانیران تاجیک نشان دهد. در رمان رل خلکهای روس و اکراین در بیداری شعور صنفی محنتکشان تاجیک، یاری آنها در مبارزه برای آزادی موقع اساسی دارد. آبرز بال­شیویک متین، فرستادة پرتیة کمونیستی ایوانیتسکیی، که شخص تاریخی بوده، در تربیه نمودن پرولتاریت روالوتسیانی خجند و غلبة روالوتسیة اکتبر در ریانهای شمال تاجیکستان خذمت کرده است، بازیافت نویسنده می‌با­شد. مدد و همکاری خلق روس در رمان به واسطة آبرزهای گیالاگها ندیجدین، بجاو و آلگه نیز افاده یافته است. قهرمانان اساسی رمان پولاد و گلرو می‌باشند. پولاد از جملة آن جوانان نوفکر و تازمسلکیست، که در مکتب حیات از بلشویکان روس تعلیم گرفته، به وایه رسیده، در مبارزه‌های ساختمان جمعیّت نو به خلق راهبری کرده‌اند. پولاد در نثر تاجیک یکی از او­ولین آبرزهای برجسته‌ای است، که در سیمای او مهمترین صفتهای خا­دیم پرتیوی تجسم شده است. در آبرز گلرو با تأثیر واقعه‌های بزرگ زمان کم-کم تغییر یافتن کارکتر مردم عادّی نقطة اساسیست. گلرو تیپ زن نو؛ زن آزادیست، که برای قسمت خود تلاش می‌کند. حیات عایلوی پولاد و گلرو نیز در رمان عبرت‌آموز تصویر یافته است و مناسبتهای نو عایلوی را، که نتیجة ساخت نو حیات‌اند، افاده می‌نماید. پولاد و گلرو از بین خلق برآمده‌اند. تقدیر آنها به تقدیر خلق تاجیک، که از تاریکی و ظلمت به سوی روشن راه دشواری را ته‌ای کرده است، شباهت دا­رد. در رمان «آدمانّ جاوید» مطایبه موقع نمایان داشته، همچون واسطة مهمّ نشان دادن دل خلق و مناسبت او به واقعه‌های تاریخی آن سالها، روح بردم و ارادة قوی او را افاده نموده است. رحیم  جلیل  استاد حکایه است. حکایاتش در مجموعه‌های زیرین به طبع رسیده‌اند: «عمر دوباره» (1949) ، «حکایه‌ها» (1954، 1958) ، «بهار» (1960) ، «حمیده» (1961) ، «شکست طلسمات» (1964) ، «الهام» (1973) ، «دختر مرمرین» (1975) ، «بازگشت از بهشت» (1976) ، «بعد باران» (1978). بهترین قسمت حکایه‌های رحیم  جلیل حکایه‌های هجوی و مطایبه‌آمیز می‌باشند. عموماً هجو و مطایبه از مهمترین مخصوصیّتهای استعداد صنعتکاری رحیم جلیل  بوده، در اثرهای کلان او «آدمان جاوید» و «شوراب» نیز برجسته ظهور کرده است. رحیم  جلیل  وصّاف صنف کارگر است. صنف کارگر تاجیک، تشکّل، محنت و مبارزة او یکی از موضوعهای اساسی ایجادیات نویسنده است. رمان سه‌گانة او «شوراب» (قسم 1، 1959، قسمهای 2-3، 1967) اوّلین اثر برجسته‌ای است، که از پیدایش صنف کارگر تاجیک و عنعنه‌های روالوتسیانی و اینترناسیونالی آن حکایت می‌کند. این رمان دو دورة تاریخ خلق تاجیک-دورة فئودالی و دورة سوسیالیستی را در بر می‌گیرد. در قسم یکم اثر تصویر حیات پیش از انقلابی انگشتکنان تاجیک، بیداری شعور صنفی آنها موقع اساسی دارد. در قسمهای دوّم و سوّم غلبة روالوتسیة اکتبر، جانبازیهای نمایندگان ملّتهای گوناگون برای مستحکم نمودن حاکمیت ساویتی،   تشکّل کارگر نو انعکاس گردیده است. یکی از مسئله‌هایی، که همیشه در مرکز دقّت رحیم جلیل می‌ایستد، ترنم دوستی خلقهاست. در را-من «شوراب» نمایندگان خلقهای گوناگون ساویتی-تاجیکان، روسها، اکراینها، قرغیزها و دیگر با هم دوستانه زندگی و محنت می‌کنند. نویسنده آن شرایط ابژکتیوی اجتماعی را، که این مردم گوناگون‌زبان و گوناگون‌میللت را به همزیستی و همکاری و دوستی و برادری می‌آورد، تصویر کرده است. در «شوراب» تصویر حیات خیلی وسعت دارد. رحیم  جلیل  انبوه مردم، عامّة کارگران را نشان داده، کوشش نموده است، که به واسطة کیفیّت و روحیة آدمان بسیاری و جدّ و جهد آنها روح زمان و حرکت تاریخ را روشن نماید. اثر یادداشتی رحیم  جلیل «مأوای دل» (قسم 1، 1970، قسم 2، 1982) در بارة زادگاه نویسنده-لنین‌‌آباد و پیشرفت مدنیّت و اقتصادیات آن می‌باشد. مؤلف از خصوص آدمان نامدار لنین‌‌آباد-اشتراکچیان روالوتسیه و جنگ گرجدنی، قهرمانان محنت، عالمان و سنع-اتکاران مشهور، حافظان، مطربان، هادیمان پرتیوی و ساویتی، عموماً همة آنهایی، که باعث آبادی شهرند، با مهر و محبّت حکایت کرده است. «مأوای دل» متریال فراوان تاریخی و اتنوگرافی را در بر گرفته است. رحیم  جلیل  برای بچه‌ها نیز یک سلسله حکایه‌ها نوشته است. حکایه‌های بچگانة او در مجموعه‌های «کبوتر» (1963) ، «طبیب من» («مایی دکتر»، مسکو، 1973) به طبع رسیده‌اند. رحیم  جلیل  مؤلف یکچند پیسهاست: «محبّت» (1932) ، «صنوبر» (1938؛ تحریر نو «صبح صحرا»، 1962) ، «زن 96-م» (1940) ، «دو واخوری» (1943) ، «دل شاعر» (1963، در بارة کمال خجندی) ، «بیداری» (1975). او یک قطار حکایه‌های مکسیم گارکیی، انتان چخاو، پیسه‌های «رعد و برق» نیکاله‌ای آستراوسکیی و «افسانة عشق» ناظم حکمت را به تاجیکی ترجمه کرده است. اثرهای رحیم  جلیل  به زبان روسی «پولت ا گلر و»، مسکو، 1949؛ «شورب»، د. ، 1973؛ «دام رادنایی»، مسکو، 1973، «دیووشکه ایز مرماره» مسکو، 1978) و یک قطار زبانهای خلقهای سایوز ساویتسکیخ ساتسیلیستیچیسکیخ ریسپوبلیک ا.ج.ش.س. و خارجی ترجمه شده‌اند. رمان «آدمان جاوید» در ریسپوبلیکة دموکراتی ژرمنیه، پالشه و چکوسلواکی نشر گردیده است. رحیم جلیل از سال 1935 عضو انستیتوت نوک ا.ج.ش.س.، دیپوتت ساویت عالی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان (دعوتهای 5-11) ، اعضای کامیتیت ریسپوبلیکوی ته-رفداران صلح، اعضای پریزیدیوم انستیتوت نوک تاجیکستان می‌باشد. با آردین لنین، سه آردین بیرق سرخ محنت، آردینهای «نشان فخری»، «دوستی خلقها» و مدالها مکافاتا-نده شده است. لوریت مکافات دولتی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان  به نام رودکی (1970).

اسناونی: اثرها، جلدهای 1-4، دوشنبه، 1967-71؛ گردش فلک (مجموعة شعرها) ، دوشنبه، 1981؛ حکایه‌ها، دوشنبه، 1984.

دبیات: ش و نو ر آ و م. ، سیف‌الله‌اف ا. ، رحیم جلیل، استالین‌آباد. 1959؛ غفّاراف ر. ، زبان و اسلوب رحیم جلیل، دوشنبه، 1961؛ آته‌خان‌اوا x. ، رحیم جلیل و ایجادیات او، دوشنبه، 1962؛ ه ا م آ ن مؤلف، از روی مهر، مهر. دوشنبه، 1976؛ سیف‌الله‌اف ا. ، استاد نثر، «صدای شرق»، 1969، ش 10؛ آچیرک استاری تدجیکسکایی ساویتسکایی لیتیرتورы، مسکو، 1961.    x. آته‌خان‌اوا.