پلیالیت

پلیالیت (از پلیا… و یون. lithos-سنگ) ، دورة قدیم عصر سنگ. عادتاً، پلیالیت را به سه دورة اساسی: پلیالیت پایان، میانه و بالا تقسیم می‌کنند. قرارگاههای این دوره اساساً دو خیل-گشاد و مغارویند.

پلیالیت پایان 2 ملن سال قبل از این آغاز یافته، پس از 100 هزار سال به آخر رسیده است. در این دوره قدیمترین آدمان میمونشکل (پی­تیکنتراپ، سیننتراپ، نیندیرتلی و غیره) به وجود آمده‌اند. درجة اوّل پلیالیتی پایان شیلّ، دوّمش اشیل نام دارد. آلات دورة تاشیلّی و آلدوة دغل و سادهیو نامکمّل بوده، بیشتر قیراقسنگیست. تقریباً 1 ملن سال مقدّم آلت انیویرسلی-اسکنسنگ خیلی معمول گشت. قدیمترین آلات پ­لیالیتی (چاپّیر و چاپّینگها) آسیای میانه در جنوب تاجیکستان (قرتاغ-1، لاهوتی-1، خانقاه 1-3) به دست آمده است، که 280-130 هزار سال تا میلاد ساخته شده است.

دورة گذرش از پلیالیت پایان به پلیالیت میانه 100-40 هزار سال تا میلاد به وقوع پیوست. در پلیالیت میانه شکار رونق یافته، آدمان راههای گوناگون حاصل نمودن آتش را کشف نمودند. اکنون آنها مغاره‌ها را ترک کرده، در جایهای گشاد مسکن می‌گرفتند و گروه-گروه زندگی می‌کردند. ساخت قبیلوی و نشانه‌های تقسیم محنت بین زن و مرد، در آخر همین دو­ره باشد، مراسم دفن پیدا شد. بار نخست نشانه‌های مدنیّت متعلّق این دوره از لی-موسگی نام مغارة فرنسیه به دست آمده است.

ز این جاست، که این دوره را مستی نیز می‌نامند. در آسیای میانه مغاره‌های تیشیکتاش، امانقوتة، آبیرهمت (ازبکستان) ، آغزیکیچیک (تاجیکستان) ، قرارگاههای جرقوتة، خوجی (تاجیکستان) ، قولبولاق، قطوربولاق (ازبکستان) ، سلامتبولاق (قرغیزستان) و غیره کشف گردیدند. در دورة مستی آلات محنت (تراشکارد، کارد، درفش و غیره) حجماً خرد و نفیستر گردید.

پلیالیت بالا از هزارة 35 تا هزارة 10 دوام کرده است. در این دوره اقلیم قسم زیاد ستخ زمین، از جمله آسیای میانه و قزاقستان، خشک و کانتینینتی شدید گردید. هیوانات به اقلیم خنک مطابقگشته (کرکدنهای سیرمویی، اسپهای یابایی و غیره) پیدا شدند. پلیالیتی بالا درجة عالی عصر سنگ بوده، آلات بهترین محض در همین دو­ره به وجود آمد.

در ا.ج.ش.س. قرارگاههای پلیالیت بالا در یاقوتستان، شرق دور، ساحل بیکل، کاستینکا (نزدیکی وارا­نیج) و گ. کشف شده‌اند. در آسی­یای میانه قرارگاههای نزدیکی کو­ل کُمسومول سمرقند و شغناو (وادی یخس و) به پلیالیت بالا منسوبند. اسبابهای روزگار یافته شدة این دوره (سوزن، شصت، درفش، پرمه، پیکان، نیزه و غیره) از استخوان و شاخ هیوانات ساخته شده‌اند.

به توفیل محنت آدم پلیالیت از جهت فیزیولوژی نیز تغییر یافت.

جای پلیانتراپها را نیانتراپها گرفتند. نجاد تیپهای گوناگون انتراپالاگی به وجود آمده، منبعد به سه نجاد حاضره (اروپایسورت، زنگی و مغولسورت) جدا شدند. در نتیجه‌های جماعههای ابتدایی را مادرشاهی گرفت. وظیفة مردها از شکار، استحصال آلات محنت و غیره عبارت شد. پلیالیت مهمترین دورة تاریخ انسانیت بوده، آموزش همه طرفة آن بسیار مسئله‌های جمعیّت تاسینفی را حل می‌نماید.

د .: ر ا ن آ و. و. ا. ، کمینّыی ویک تد­جیکیستنه، د. ، 1985؛ آ ک ل ا د. ن ا ک آ آ ا. پ. ، سریدنیم ازی پ چتویرتیچنыی پی­ریاد، در کیت. سریدنیّه ازین و ایپاخ و کمنیه ا برانزы. م.-ل. ، 1986؛ باریسکاوسکیپ پ ا. ، دریونییشیی پراش­لایی چیلاویچیستوه، ل. ، 1970؛ دالیخن آ و پ. م. ، جغرافی کمینّاگا ویکه، م. ، 1079.