ارفااپیه

آرفااِپیه (قواعد تلفظ) (یونانی orphoepeia ای or­thos-درست و epos-نطق، سخن) ، مجموع قاعده‌های تلفّظ ادبی یگان زبان ملّی را گویند، که یگانگی ساخت آوازی آن را تأمین می‌کند. قاعده‌های تلفّظ زبان ادبی یکجایه با نارمه‌های لیک­سیکی، گرمّتیکی، فونتیکی، اسلوبی، املایی و غیره مبادلة افکار را بی­ن نماینداگان شیوه‌های مختلف آسانتر می‌کنند. قاعده‌های تلفّظ ادبی در اساس متریالهای فونتیکی مقرّر می‌شوند.

گر فونتیکه به تلفّظ تکیه کرده، سیستم آوازی زبان را توصیف و قانونیّتهای آن را آشکار سازد، آرفااِپیه (قواعد تلفظ) نتیجة تدقیقات فونتیکی را است-فاده کرده، قاعددهای تلفّظ ادبی را بیان و نارمه‌های تلفّظ را پیشنهاد می‌کند. از این رو آرفااِپیه (قواعد تلفظ) را فونتیکة عملی یا نارمتیوی می‌­توان نامید. موضوع بحث آرفااِپیه (قواعد تلفظ) را تلفّظ درست فونمه‌های زبان (صداناکها و هم‌صداها) در حالتهای گوناگون فونتیکی، همنشینیهای آنها در شرایطهای مختلف فونتیکی، کلمه‌ها و شکلهای گو­ناگون گرمّتیکی آنها نارمه‌های تلفّظ واحدهای زبرزنجیری (زده، آهنگ و غیره) تشکیل می‌دهند. آرفااِپیه (قواعد تلفظ)  کتیگاریة تاریخیست.

وه‌ای برابر تشکّل یافتن زبان ادبی به میان می‌آید، ولی نارمه‌های آن بعدتر پیوسته به پیدایش شکلهای گوناگون نطق شفاهی و وسیع‌شوی جغرافی زبان ادبی شکل گرفته، تدریجاً سفته و در بین جمعیت مستحکم می‌شوند، خصوصیت یگانگی و متّحدی پیدا می‌کنند. مفهوم تلفّظ درست شرطیست. معمولاً تلفّظ درست طرز تلف­فوز لهجه‌ای دانسته می‌شود، که اساس زبان ادبی قرار یافته است. اساس نارمه‌های تلفّظ ادبی طاقیکی هنوز در عصرهای 9-10 در زمینة لهجة ضیائیان ثمرکند و بخارا-دو مرکز تمدّن تاجیکان شکل گرفته، به واسطة آنها در میان طبقة سوادناک اهالی محلهای دیگر پهن شدند.

بعد از روالوتسیة کبیر سوسیالیستی آک­تیبر این قاعده‌ها اساساً باقی مانده باشند هم، در نتیجة دگرگونیهای کلّی، که در حیات مادّی و معنوی خلق تاجیک به عمل آمدند و مخصوصاً تبدل مرکزهای ادبی و مدنی و به ز­بان خلق نزدیک شدن زبان ادبی در نارمة تلفّظ بعضی تغییرات به میان آمد. مثلاً، در سیستم واکلیزم نارمة آرفااپی زبان حاضره به جای هشت فونمة صداناک پیشینه امروز شش فونمه (ا، ا، آ، و، ه، او) را پیشنهاد می‌کو­ند.

ین تغییرات حالا در جریان مستحکمشوی می‌باشد. انکشاف همه‌طرفة نطق شفاهی بعد انقلاب در تئاتر، کینا، تلویزیون، مکتبهای میانه و عالی، مؤسسه‌های علمی و مدنی، برآمدهای اهل علم و ادب این جریان را می‌تیزاند. آرفااِپیه (قواعد تلفظ) مایل به تغییرات است. تمایل اساسی به نوشت نزدیک شدن تلفّظ می‌باشد.