مورچه

مورچه (formicidae) ، یک عایلة حشرات، که به قطار پرده‌بالها منسوب بوده، به طور اجتماعی زیپندگی می‌کند. مورچه خیلهاپ گوناگون مارفالاگی (مادینه و نرینه‌های بالدار، مادانة بی‌بال-«ملکه»، مورچه‌های کارگر و غیره) دارد. بدن مورچه از cap، سینه و شکم عبارت است؛ پایهایش سه جفت می‌باشند؛ مویلبچه‌هایش باریکند؛ رگدوانی بالهایش ناپرّه یا خیلی ساده؛ اکثرشان بال ندارند. 9 (یا 10) زیرایله (360 جنس)-ا مورچه، که قریب 7000 نمود را دربر می‌گیرد، در مملکتهای تراپیکی، سوبتراپیک و موع-تدل کورة زمین پهن شده است. در اتّحاد شوعروی قریب 300 نمودش از 46 جنس و در تاجیکستان قریب 50 ن­مودش (مورچة اسپک، مورچة زرد، مورچة ملّة بیشگی و غیره) زندگی می‌کو­ند.

مورچه‌ها گوروه-گوروه در مورچخانه‌ها زندگی می‌کنند. در مورچه‌خانه عادتاً به غیر از مادینه و نرینه‌های بالدار یک یا یکچند مادینة بی‌بال تخم‌گذار («ملکه») و بسیار مورچه‌های بی‌بال کارگر (مادینه‌های از جهت جنس انکشاف نیافته) ، که طبیعتاً و از روی ساخت مارفالاگ به یکچند گوروهها تقسیم می‌شوند (مثلاً، سر بعضی خیلشان بسیار کلان بوده، “اس-کر ”-ها نام دارند) ، حیات می‌گذرانند. نرینه و مادینه‌های بالدار در مورچه‌خانه انکشاف می‌یابند؛ در فصلهای گرم سال آنها برای پرواز عقد از مورچه‌خانه می‌برآیند؛ بعد جفت جنسی نرینه هلاک می‌شود، مادینه باشد، بالش را گوم کرده، به بنیاد نمودن مورچه‌خانة نو شروع می‌کند. مادینة بی‌بال تخم‌گذار («ملی­که») تخم می‌گذارد. مورچه‌های کارگر (درازی تنشان از 0، 8 تا 30 مّ) اساساً در مورچهانه و بیرون از آن کار می‌کنند. مورچه‌های سرکلان («عسکرها») وظیفة پاسبانی مورچخا­نه و تقسیم سید را به جا می‌آرند.

هیات عایلة مورچه‌ها خصوصاً مورچه‌های درجة عالی گوناگون و مرکّب است. اساس موجودیّت عایله را مبادلة غذا در بین فردها و مناسبت همدیگری ملکة تخم­‌گذار و مورچه‌های کارگر تشکیل می‌-دهند. بعضاً یکچند عایلة مورچه‌ها کالانیة دوستانه تشکیل نموده، یکجایه زندگی می‌کنند. آنها جای زیستشان را یکجایه محافظت می‌کنند و به آن جا مورچه‌های بیگانه را آمدن نمی‌مانند. حیات یک جتار مورچه‌ها به نمودهای مویین رستنیها وابسته است. مثلاً، بعضی آنها

در سوراخیهای کُندة درختها لا­نه می‌سازند، بعضی دیگرشان باشند، مادّهایی مخصوصی، که رستنیها جدا می‌کنند، می‌خورند. مورچه‌ها برای حمایه خود مایع سوزاننده (کیسلاتة مورچه) جدا می‌کنند. خوراکشان غلّه‌دانه، حشرات، شیرة شیرینچه‌ها و غیره‌ها می‌باشد. اکثر مورچه‌ها حشرات فایده‌آورند. مثلاً، مورچه‌های ملّة بیشگی از جنس formisa در بیاتسیناز بیشه مقام کلان دارند؛ آنها هیوانهای بی‌مهرة میده را نابود می‌کنند. ولی بعضی آنها (مورچهایی، که خوراکواری، چوب و غیره را می‌خورند) به خواجگی خلق ضرر می‌رسانند.

د .: جیزن جیواتنыخ، ت. ه، م. . 1969.