«ماتیکان یویشت فریان»

«ماتیکان یویشت فریان» («داستان یویشت پسر فریان») ، یکی aز آثار ادبیات پهلویست. زمان تألیفش معلوم نیست. «ماتیکان یویشت. فریان» از 6 باب عبارت بوده، دارای 3 هزار کلمة پهلویست. مضمون مختصر «ماتیکان یویشت. فریان» چنین است: «اختنام جادوگری با 70 هزار لشکر به شهر «فرشن‌گذاران» (نام شرطیست، که ترجمه‌اش شهری

«پاسخ‌گذاران»، «گشایندگان معمّا» می‌باشد) ، هجوم آورده، شرط می‌گذارد، که اگر اهل شهر 6ه سؤالهایش جواب داده نتوانید، آن را زیر پای فیلان خراب و نیست و نابود خواهد کرد. نوشت فریان نام مردی به 33 سؤال اخت جواب می‌دهد و خود چند سؤالی پیش جادوگر می‌گذارد. اخت به سؤالهای یویشت جواب داده نمی‌تواند و به دست او کُشته می‌شود. سیوجیت «ماتیکان یویشت. فریان» از منبة قدیمتر-«آبای یشت» اوستا گرفته شده است. در اوستا این قصّه همگی سه بند است. یویشت فریان به اردویسوره انبیتا قربانیها پیشکش کرده، از او خواهش می‌نماید، که در جواب دادن به 99 (در «ماتیکان یویشت. فریان» 33) سؤال سربستل اخت جادوگر او را یاور باشد. اردویسوره انخیتا این خواهش او را به جا می‌آرد. در قصّة پهلوی «ماتیکان یویشت. فریان» لحظه‌های واخوری اخت و یویشت، سؤال و جواب آنها با جزئیاتش تصویر یافته است. سؤالهای اخت جادوگر به مسئله‌های دین زردشتی، علم طبّ، حیات جانوران و پرندگان. اینچنین دیگر مسئله‌های اخلاقی و اجتماعی بخشیده شده‌اند. بعضی سؤالها از جهت شکل چیستان و لوگزهای معمولیند. مس. ، پرسش زیرین هم از جهت مضمون و هم شکل جالب دقّت است: «آن چیست، کیت ده پا، سه cap، شش چشم، شش گوش، دو دُم، سه بینی، چهار شاخ، سه پشت دارد و تمام جهان را زندگی و خورش از اوست؟» چواب: «مردی، که با دو برزه‌گاو جفت می‌راند». «ماتیکان یویشت. فریان» به ادبیات کلاسیکی فارس-تاجیک تأثیر رسانده است؛ باب چارم «مرزبان‌نامه» از بسیار جهتها به آن مانند است. تا زمان ما یکچند نسخة به خط پهلویی نوشته شدة «ماتیکان یویشت. فریان» رسیده است، که مهمترینشان سال 1266 با دست رستم مهرپناه کتابت شده است. «ماتیکان یویشت. فریان» در عصر 19 از طرف شرق‌شناسان اروپایی به طبع رسیده، به زبانهای انگلیسی و فرنسوی ترجمه شده است.

م. دلاوراف.