مالدوی

مالدوی، ریسپوبلیکة ساویتی ساتسیلیستی (ریسپوبلیکه ساویتی) ساتسیلیستی مال­داوینیسکه) ، مالداوه.

معلومات عمومی. 12 اکتبر 192-11 رسّ مالدوی در هیت رسّ و و بعد به ا.ج.ش.س. همراه شده این بیس­سربیه 2 آگوست 1940 رسّ مالدّو تش­کیل یافت. مالدوی در انتهای ج. غ-ا قسم اروپای ا.ج.ش.س. واقع گردیده است. در غ. با ریسپوبلیکة ساتسیلیستی رومыنیه، در شیم. ش. و ج. با رسّ و هم‌حدود است. مساختش 33، 7 هزار کم1. اهالی‌اش 3995 هزار نفر (ژانویه 1981). ریسپوبلیکه به 37 ریان تقسیم بوده، 21 شهر، از جمله 9 شهر تابع ریسپوبلیکوی و 44 پتش دارد. پایتختش ش. کیشینیاو (547 هزار اهالی، 1981).

ساخت دولتی. رسّ مالد. دولت عمومی‌خلقی، ریسپوبلیکة ساویتی ساتسیلیستی اتّفاقی در هیت ا.ج.ش.س.. کانستیتوتسیة جاریش را سیس­سیة 8-ام غیرینوبتی ساویت عالی رسّ مالد. 15 آوریل 1978 قبول کرده است. آرگن عالی حاکمیت-ساویت عالی ریسپوبلیکه، در دورة بین سیسّیه‌ها پریزیدیم» ساویت عالی. آرگن عالی اجرائیه‌ و امر‌دهنده-ساویت وزیران رسّ مالد. آرگنهای حاکمیت محلی ساویتهای دیپوتتهای خلقی ریانی، شهری، پاسیالکوی و قشلاقی می‌باشند.

‌طبیعت. تیرّ. مالدوی همواری تپّه‌دار. بلندترین جای آن در قسم مرکزی ریسپوبلیکه واقع است. ب­لندی مرکزی مالدوی کادره (429 م) نام دارد. بلندی نزد دنیستر قد-قد ساحل دنیستر طول کشیده است. قسم شیم. مالدویی را خمواری شمال مالدویه (250-300 م) اشغال کرده است؛ در ج. همواری جنوب مالدویه واقع است، که تدریجاً به پستی نزد بهر سیاه تبدل می‌یابد. زمین مالدوی از مصالح بناکاری (آهک‌سنگ، گل، سنگ‌ریزه،  بور، گج، می‌رگیل، per، از جمله ریگ شیشباب) بایی است. کانهای فسفریت، نیفت، گاز، بینتاپیت و غ. نیز هستند. اقلیمش-معتدل کانتی­نینتی. حرارت میانة ژوئیه در شیم. 19، 5 س و در ج. 22ی س، ژانویه موافقن-5* س-3° س. بارشات سالانه در ج. 370-400 و در شمال تا 560 مّ. دریاها به حوزة بهر سیاه منسوبند. دریای کلانترین-دنیستر (در حدود مالدوی طولش 657 کم) ، شاخابهای اساسی آن-راوت، بыک، باتنه. دریای دوّم نسبتاً کلان-پروت با شاخابهایش: چوگور، کمین­که، لرگه و غ. قسم زیاد زمینش از خیلهای گوناگون سیاه‌خاک عبارت (75% تیرّ. مالدوی) است؛ خاکش-سیاهتاب، خاکستری، الّیوویلی و مرغزاری و غ. قریب 8% حدود مالدوی بیشه‌زار است (بُلوط، مامراز، آلش، زیزفون، شونگ و غ .). در وادیهای دنیستر و پروت بیشه‌های سفیدار، بُلوط، بید و غ. نیز هستند. عالم هیوانات: آه و، روباه، گرگ، گراز، قشقلداق، بیشتر از 70 نمود پرّنده، از خاینده‌ها یورمان، خز و غ. دچار می‌آیند. با مقصد محافظت لندشفت طبیعی قسم مرکزی مالدویه کوروک «کاد­ره» (2، 7 هزار گه) تشکیل شد­ست.

هالی. اهالی اساسی-مالدویها، اینچنین اکراینها، روسها، گگوزها، یهودیان، بلغارها و دیگر خلقها زندگی می‌کنند. اهالی مالدوی در سالهای حاکمیت ساویتی خیلی افزود. مالدوی از روی زیچی میانة اهالی (117، 2 نفر در 1 کم2، سال 1979) در بین ریسپوبلیکه‌های اتّفاقی جای اوّل را اشغال می‌نماید. شهرهای کلان: کیشینیاو، تیرسپال، بیل­تسы، بییدیرы.

اچیرک تاریخی. قدیمترین آثار انسان در حدود مالدوی به دورة پلسالیت پایان (باششگاه دورویتارы، غار وыخوتینتسы و غ .) منسوب است. در دورة پلیالیت بالا قومها پیدا شدند. در همین دوره اهالی با شکار و دهقانی و ماهیگیری مشغول بود. در هزاره‌های 4-3 تا م. آثار مدنیّت تریپالی (حالا دیهه‌های وروراوکه، کرکُشن کودنه و غ .) بسیار یافت شده است. از آخر هزارة 2 تا م. گذشتن به دورة آهن cap می‌­شود. عصرهای 4-3 تا مالدوی در حدود مالدوی قبیله‌های فرکی گیت و دکها زندگی می‌کردند. در عصر 1 تا م. بین گیت و دکها دولت ابتدایی غلامداری-دکیه تشکیل یافت، که آن را سال 106 تا م. ریمیها ضبط کر­دند. از همین وقت پراتسیسّ رمانیکنانی اهالی مقیمی آغاز یافته، زبان لاتینی نفوذ پیدا کرده، اساس زبانهای رمانی شرقی، از جمله زبان مالدوی گردید. تیرّ. مالدویی حاضره به دکیة ریم داخل نشده باشد هم، اهالی آن زیر تأثیر مدنیّت ریم مانده بود. عصرهای 6-7 اسلاوینها ساکن بالکن، پادونویه و موضعهای بین د-های پروت و دنیستر شده، در پیشروی حیات اقتصادی، سیاسی و ایتنیکی اهالی محلدی رل کلان بازیدند. در عصرهای 12-14 در جمع­یّت ولخها تشکّل صنفهای فئودالان آغاز یافت، زمینداران ک­لان پیدا شدند. ناحیه‌های وادی د. مالداوه را در نیمة 1 عصر 14 چنگیزیان گرفتند، که آنها را فئودالان ویپگیر از کشور خود رانده بودند. در میانة عصر 13-نیمة اوّل عصر 14 مالدوی زیر اسارت مغولها ماند و بعد رانده شدن آنها گرفتار ظلم شاه وینگریه گردید. سال 1359، در نتیجة باموفقیت انجام یافتن شورش ضد وینگریه، کنیزی مستقل فئودالی مالدوی تشکیل یافته، در یک مدّت کوتاه زمین بین کرپت و دنیستر را اشغال ن­مود. مالدوی سال 1456 بار نخست به ترکیه خراج می‌داد. حاکم ستیفن 3 کبیر (1457-1504) ، که با کنیز بزرگ مسکو ایوان 3 وسیلی­ویچ اتّفاق بسته بود، به مقابل تجاوز ترکها قهرمانانه مبارزه برد. ولی اوّل عصر 16 مالدوی کاملاً تابع ترکیه گردید. در عصر 16 اکثریّت دهقانان آزاد به کریپاستنایها دینچینها تبدل یافتند. با امر حاکم وسیلی لوپول (1646) کریپاستنایچیگی پرّه به رسمیت درآورده شد. دهقانان به مقابل ظلم فئودالی و اسارت ترکها مبارزه می‌بردپد. در مالدوی برابر خروجهای انتقامگیرندگان خلقی-گیدوکها شورشهای دهقانان ام (سلهای 1490-92، 1563، 1581، 1671-72 و غ .) به عمل می‌آمدند. مالدونها برای به مقابل استیلاگران اجنبی مبارزه بردن با      کزکهای اکراین اتّفاق بستند. مالدویها در مبارزة آزادی‌خواهانة خلق اکراین با سرداری باگدن خمیلنیتسکیی اشتراک کردند. مالدوی به مقصد از یوگ ترکها آزاد شدن بارها به مسکو مراجعت نموده، خواهش کرد، که آن­ را به ریة روس قبول کند (سالهای 1656، 1674، 1683 و غ .). سال 1711 حاکم دمیتریی کنتیمیر در بارة به ریة روس داخل شدن مالدوی با پیاتر i شرطنامه بست. امّا در نتیجة یورش پروتین سال 1711 ترکها از مملکت رانده نشدند. برعکس، در مملکت ریجیم فنریها برقpop گردید (اشرافان ترک و یونانیهای بای محلی اصلاً از فنر نزد قوستنتپیه حاکم تعیین می‌شدند). دهقانان در نتیجة افزودن وزن قیاسی رینتة مرکزانیدشده (همچون ‌انداز داده می‌شد) آزادی شخصی (سال 1749) به دست آوردند. ولی آنها به جایهای استقامتی وابسته بودند و ‌انداز می‌دادند. اهالی مالدوی در سیمای روسیه قوّة توانای را دید، که کشورش را از حکم ترکیه آزاد کرده می‌تواند. از این رو، در جنگهای عصر 18 و اوّل عصر 19 بین روسیه) ترکیه فعالانه اشتراک کرد. هزاران اختیاریان مالدوی در صفهای قشونهای روس جنگیدند. موافق شرطنامة یسّه سال 1791 قسم ساحل چپ دنیسترن مالدوی به روسیه گذشت و موافق صلحنامة سال 1812 بوخریست ناحیه‌های بین دریاهای پروت و دنیستر از یوگ ترکها آزاد گشته، به صفت ولایت بیسّر­بیه (از سال 1879 گوبیرنیه) به روسیه دمراد کرده شد. این دمرادشوی در تقدیر تاریخی خلق مالدوی تع­سیر بزرگ پراگریسّیوی گذاشت. سرعت ترقّیات اقتصادیات مملکت بلند شد، مدنیّت پیشقدم روس تأثیر کلان رساند؛ طبقه‌های پیشقدم جمعیّتی مالدوی به حرکت روالیوتسیانی روسیه همراه شدند. سال 1897 شمارة اهالی از 240 000 نفر، سال 1812 تا 1935، 5 هزار افزود. به توفیل اصلاحات دهقانی سالهای 1861-75 در بیسّربیه مناسبتهای کپی­تلیستی انکشاف یافت. ولی در کشور صناعت سست ترقّی می‌کرد و چون پیشینه هنرمندی و کاسبی افضلیّت داشت. در مالدوی حرکت دیهقنان اوج گرفت. تنها سالهای 1870-71 تقریباً 70 آشوب دهقانان سر زده بود. بی حرکت جمعیّتی مالدوی تأثیر دسامبریستها خیلی کلان است. در کیشینیاو شعبة جمعیّتی جنوبی دسامبرستان عمل می‌کرد. در میانة سالهای 70 اوّلین محفلهای خلقچیای پیدا شدند. از خلقچیان محلی ا. کادرین و، ف. دینیش، د. فرویزا و دیگر محصولات صناعت نسبت به سال 1913 هم خورده ایستاده است. درجة نیکوهوالی محنتکشان بلند می‌گردند. ملّت برجوزی مالدو تشکّل یافت. آخر عصر 19-ابتدای عصر 20 اوّلین مهفریلهای مارکسیستی پیدا شدند. سال 1902 در کیشینیاو مطبعة مخفی گ. «اسکره» کار می‌کرد. سالریوالیوتسیة یکم روس در کشور میتینگ، نمایش، کارپرتایهای بسیار cap زدند. راه‌آهنچیان بندیرы به علامت همرعیی دسامبری سال 19905  ماسکوه کارپرتایی اعلان کردند. در کیشینیاو نمایش بسیارهزارنفره ­به عمل آمد، که آن را پالیتسیه تیرباران کرد. آشوبهای دهقانان بیش از 170 دیهه را فرا گرفتند. سالهای جنگ یکم جهانی حجم محصولات خواجگی قشلاق و صناعت کم شد. بعد روالوتسیة برجوزی-دموکراتی فوریه در بیندیرы، تیرسپال، کیشیویاو و دیگر شهرهای مالدوی ساویتها تشکیل یافتند. امّا در ساویتها سازشگران و ملّتچیان برجوزی افضلیّت داشتند. بلشویکان مالدوی، که پیشتر (با می‌نشیونکان) به تشکیلاتهای متّحدة رسدرپ داخل بودند، سپتامبر-دسامبر 1917 در کیشینیاو، بیندیرы، تیرسپال، انگینы و بریچنы تشکیلاتهای مستقل بلشویکی برپا کردند. نوامبر-دسامبر 1917 در بسیار شهر و دیهه‌ها حاکمیت ساویتی پایدار گردید. راهبران کانترّیوالیوتسیانی «سفتول تسریه» («شورای مملکت») برای به موکابیل حاکمیت ساویتی مبارزه بردن از دولتهای غapب، که بیسّربیّه را در انتیروینتسیة اییدّیساویتی استحکام می‌پنداشتند، اوج گرفت. مدد پرسیدند. دسامبر 1918 قشونهای رومыنیة پادشاهی با یاری انتیته به بیسّربیه زده درامه‌اند. ولی، صرف نظر از این، 1 (14) ژانویه 1918 در کیشینیاو حاکمیتی            ساویتی برقرار گشت. ابتدای ژانویه 1918 حاکمیت ساویتی در تمام کشور غلبه کرد. دّر مبارزه بهر غلبة ساویتها در م. ا. م. وینیدیکتاو، یه. د. می‌لیشین، گ. ا. کاتاوسکیی، ف. یه. لیوییزان، ا. گ. پلدیی و دیگر خیلی خذمت کردند. رومыنیة پادشاهی تجاوز ضد ساویتی را رواج داده، میانة مارت 1918 تمام بیسّربیّه را اشغال نمود و اعتراض خوکومت ساویتی و اهالی محلی را به انابت نگرفته، آن را زوراً به تیرّ. خود ریانهای ساحل راست ریسپوبلیکه مالداوی در هیت رسّ و تشکیلات همراه کرد. فوریه 1920 ریانهای ساحل چپ دنیستر مالداویه از گوردییچیان سفید عکس‌الانقلابی آزاد کرده شدند. بیسّربیه زیر حکمرانی رومыنیة برجوزی ماند. 12 اکتبر در رفت به عمل تطبیقشوی لین علمی در ساحل چپ دنیستر رسّ مالدوی تشکیل گردید. در پنج‌ساله‌های پیش از جنگ جهازانیده شده، کارخانه‌های نو قامت راست کردند. سال 1940 حجم محصولات صناعت نسبت به سال 1913 33 مراتبه افزود. در ریسپوبلیکه روالوتسیة معدنی به عمل آمده، پراتسیس تشکّل‌یابی ملّت سوسیالیستی مالدو سر شد. در این حال اهالی بیسّربیه زیر ظلم اجتماعی و ملّی بود. سال 1935 بیشتر از ¼ قسم کارخانه‌های کلان صناعتی رسماً بسته شدند. وضعیت خواجگی قشلاق بدتر می‌شد. محنتکشان بیسّربیه زیر راهبری کمونیستان به مقابل استیلاگران ثابت‌قدمانه مبارزه بردند. شورشهای بیندیرы (سال 1919) خاتینع 1919 تتربونرы (1924) به این شهادت می‌دهد. در کشور کمونیستان پنهانی عمل می‌کردند. ا.ج.ش.س. برای آزادی بیسّربیه، اینچنین به وطن ساویتی موتّتهید نمودن آن منتظم و ثابت‌قدمانه مبارزه می‌برد. حکومت ساویتی در ناتة خود (از 26 ژوئن 1940) از رومыنیه طلب نمود، که بیسّربیة ضبطشده را به ا.ج.ش.س. برگه‌داند. رومыنیه این طلب را اجرا کرد. 28 ژوئن 1940 بیسّربیه آزاد کرده شد. در حاکمیت ساویتی برقرار گردید. سیسّیة هفتم ساویت عالیی ا.ج.ش.س. در بارة تشکیل ا.ج.ش.س. مالدوی قانون قبول کرد، که موافق آن 6 عضو بیسّربیه به هیت رسّ مالدویه داخل شدند. فوریه سال 1946 ساویت عالی رسّ مالدوی کانستیتوتسیة رسّ مالویی را قبول کرد. مالداوی را در ابتدای جنگ بزرگ وطنه‌ای قشونهای نیمیس و رومыن اشغال کردند. فاشیستان نیمیس و رومыن حاکمیت پامیشیکان و کاپیتالیستی را برقرار نمودند. در حدود اشغالگردیده حرکت خلقی مقابلت اوج گرفت. قسمهای پرتیزنی مالدویها در حدود اکراینه و سال 1944 در مالوی به عمل کردند. صدها هزار نفر مالدویها در صفهای ارمیة ساویتی جنگیدند: 85 هزار نفر با آردین و مدالها مکافاتانیده شدند، به 16 کس نام قهرمان اتّفاق ساویتی داده شد. تمام ریسپوبلیکه آگوست 1944 آزاد گردید. فاشیستان در سالهای استیلا بیش از 64 هزار نفر اهالی را کُشتند: 47 هزار نفر را زوراً به ژرمنیه بردند، زیاده از 1000 کارخانة صناعتی قریب نصف خانه‌های استقامتیرال خراب کردند. با یاری برادرانة همة ریسپوبلیکه‌های ساویتی خواجگی خلق مالوی از نو برقرار کرده شد. تا آیخیر سال 1950 در ریانهای ساحل راست ریسپوبلیکه کالّیکتیوانی خواجگی خلق اساساً به آخر رسید. سالهای 50-60 در مالدوی برابر ترقّیات صناعت خوراکواری ساحه‌های نو اندوستریة ساتسیلیستی (ماشینسازی، اسباب‌سازی، انرژیتیکه، و غ) برپا گپردیدند. در نتیجة اندوسترییکنانی سوسیالیستی قفامانی اقتصادی مالدوی برهم خورد. صنف کارگر به کمال رسید. اگر سال 1970 شمارة آن 675 هزارنفر رسید. فرق بین شهر و دهات تا رفت برهم خورده ایستاده است. درجة نکواحوالی محنتکشان بلند می‌گردد. فقط سال 1978 در شهر و دهات 1396 م منزلگاه به استفاده داده شد. ساختمان مدنی باموفقیت دوام دارد. در میانة سالهای 50 بنسوادی محو گردید. درجة معلومات عمومی اهالی بلند شد. سال تحصیل 1978-79به هر 10، 000 اهالی 125 استودینتان مکتبهای عالی 151 خوانندگان مکتبهای میانة مخصوص راست می‌آمد. در مالدوی اف رسّ مالدوی مکتبهای عالی و تئاترهای نو و غ تشکیل و گشاده شدند. تشکیلاتهای پرتیوی دایر به تربیة کمونیستی عامّة وسیع محنتکشان کار زیادی را انجام می‌دهند. مدنیّت شکلة ملّی و مضمون سوسیالیستی خلق مالدو باموفقیت انکشاف می‌یابد. در رفت ساختمان سوسیالیستی تشکّل ملّت سوسیالیستی مالدو به آخر رسید. رنسپوبلیکه، که با آردین لنین (1958). روالوتسیة اکتبر (1974) دوستی خلقها (1972) مکافاتانیده شده است.

پرتیة کمونیستی، کُمسومول، اتّفاقهای کسبه. وّل محفلهای گروههای سوسیال-دموکراتدر مالدوی آخر عصر 19 اوّل عصر 20 پیدا شدند. در کیشینیاو سال 1902 کامیتیت رسدرپتشکیل گردید. در تربیة روالوتسیانی کارگران مالدوی و تأسیس تشکیلاتهای س.-د. بدرغه‌شدگان سیاسی پتربورگ و دیگر مرکزهای پرولتاری، اینچنین اوّلین در روسّیه مطبعهة پنهانی گزیتة لنینی «اسکره» در کیشینیاف، ک ابا تشبث و زیر راهبری و. ا. لنین برپا شده بود، رل مهم بازیدند. بلشویکان مالدوی در دورة روالوتسیة یکم سالهای 1905-1907 به مبارزة محنتکشان کشور به مقابل مطلقیت سروری نموده، اتّفاق جنگاورانة صنف کارگر و دهقان را مستحکم می‌کردند، در بین سولداتها کار روالوتسیانی می‌بردند. بلشویکان مالدوی بعد سرنگون کردن مطلقیت برای در کشور پایدار نمودن حاکمیت ساویتی و پیش کردن تجاوزکاران رومы، مبارزه بردند. فوریه 1919 تشکیلاتهای کمونیستی بیسّربیه در تشکیلات رکپ (ب) بیسّربیه متّحد کرده شدند، که بعدتر (سال 1922) موقتاً به هیت پرتیة کمونیستی رومыنیه داخل گردیدند. اکتبر 1924 برابر تشکیل رسّ، مالداوی در هیت رسّ و تشکیلات پرتیوی ولایتی مالدوی تأسیس کرده شد. کم وکپ (ب) 14 آگوست 1940 بعد از یوگ تجاوزکاران رومыنیه آزاد گردیدن بیسّربیه و تشکیل یافتن رسّ مالدوی تشکیلات پرتیوی ولایتی مالدویی را به پک (ب) مالدوی تبدل داد. پک (ب) مالدوی از روزهای اوّل جنگ بزرگ وطنی مبارزة محنتکشان ریسپوب­لیکه را به مقابل فاشیستان استیلاگر تشکیل نمود. هزاران کمونیستان مالدوی به ارمیة عملکننده، پالک کمونیستی کیشینیاو، بتلانهای قیرکننده و فدائیان خلقی سفربر شدند. در عقبگاه دشمن حرکت پرتیزنی و پنهانکاری وطنیروری اوج گرفته، مرکز پنهانکاری پرتیوی ریسپوبلیکوی تشکیل کرده شد. پک (ب) مالدوی در دورة بعد جنگ مبارزة خلق مالدو را بهر برقرار کردن خواجگی خلق اندوستریکنانی، ترقّیات منبعدة اقتصادیات و مدنیّت ریسپوبلیکه تشکیل نمود. اوّلین تشکیلاتهای روالیوتسیانی جوانان مالدوی در دورة تییاری روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر پیدا و سال 1918 تشکیلاتهای اتّفاق کمونیستی جوانان تأسیس شدند. کُمسومول ریسپوبلیکه در همة دوره‌های مبارزة مقابل دشمنان حاکمیت ساویتی برای ساختمان آسایشتة ساتسیلیزم به پک مالدوی فعالانه یاردم کرد. هزاران کُمسومولان برابر cap شدن جنگ بزور­گ وطنی به فرانت رفتند. آن­ها در حدود اشغالشدة ریسپوب­لیکه پنهانکارانه و در صفهای دسته‌های پرتیزنی به مقابل استیلاگران نیمیس و رومыن قهرمانانه مبارزه بردند. در سالهای پنج‌ساله‌های بعد جنگ کام­سامال مالدوی در برقرار نمودن و منبعد ترقّی دادن خواجگی خلق و مدنیّت ریسپوبلیکه فع­الانه اشتراک کرد. لکسم مالدوی با آردین بیرق سرخ محنت مکافاتانیده شده است (1975).

هرکت اتّفاقهای کسبه آخر عصر 19-ابتدای عصر 20 رواج یافت. در سالهای روالوتسیة 1905-07 خیلی اوج گرفت.

سالی  1925 ساویت ولایتی و سال 1948 سا­ویت ریسپوبلیکوی اتّفاقهای ک­سبه انتخاب کرده شد.

1 ژانویه 1980 پک مالدویه 150349 اعضا، لکسم مالد. 564012 و اتّفاقهای کسبة مالدویه 1936925 اعضا داشت.

خاجگی خلق. مالدویه در سالهای ها­کیمیّت ساویتی از ناحیة خواجگی قشلاق قفامانده و صناعتش سست ترقّیکرده، که دارای کارخانه‌های خرد نیمکاسیبی بود، به ریسپوبلیکة اگ­رری و اندوستریلی صاحب سنا­ت کلان ساتسیلیستی و خواجگی قشلاق پیشقدم سیرمحصول تبدل یافت. مالدویه در تقسیمات عمومی‌اتّفاقی محنت یکی از ریانهای مهم تا­ک و باغداری، پرورش میوه، جواریمکّه، آفتاب‌پرست، لبلبو قند، سبزه‌وات، تماکو، رستنیهای روغن ایفیردار، استحصال شراب، کانسیرو، روغن رستنی، شکر، روغن ایفیر می‌باشد. در سالهای حاکمیت ساویتی مالدویه به ریسپوبلی­کة سیرساحة صناعتی تبدل یافت. برابر ترقّیات ساحه‌های سنا­ت خوراکواری، ساحه‌های الکتروانیر­گیتیکه، ماشینسازی، اسباب‌سازی، ایلیکت­راتیخنیکه، شیمی، تسیمینت، بافندگی، کانسیرو و دیگر ساحه‌های صناعت به وجود آمدند. سال 1980 ستنسیه‌های الکتری 15585 ملن کوت س قوّة الکتر استحصال کردند. صناعت خوراکواری-coهa اساسی صناعت. ساحه‌های استحصال‌کنندة وینا، کانسیرو، شکر، روغن، تماکو، روغن ایفیر-ترقّی کرده‌اند. وینای و کانیک مالدویه در کانکورسهای بینلخلقی بیشتر از 100 مدال گرفتند. صناعت پراقتدار کانسیرو برپا شده است، که زیاده از 100 نامگوی کانسیرو میوه و سبزه‌وات اس­تیهسال می‌کند. صناعت ماشینسازی و کارکرد متال، تراکتور، ماشینهای حساببراری، نساسخه مرکزگوریز، یخدان، ماشینهای جامه‌شویی، محرکهای الکتری، ماشین­های خواجگی قشلاق اپّرتهای الکتری پستشیدّت، ترنسفارمتارها، مصنوعات کبیلی و غ. استحصال می‌کنند. کار­خانه‌های صناعت شیمی: کامبینت چرم صنعی و مصنوعات ریزینی و تکنیکی، زوادهای شیمیایییو بیاخیمیوی، تعمیر شینه، لاک و رنگ و غ. موجودند. صناعت مصالح بناکاری (کامبینت تسیمینت و شفیر، زواد گاز، کارخانه‌های مصنوعات آهن و بتون، شیشه، مبل) هم ترقّی کرده است. کارخانه‌های صناعت سبک شاهی و متاعهای پختگین، تریکاتج، متاع پشمین، پایفزال، قالین و غ. استحصال می‌کنند. xاجگی قشلاق در اسا­س کانتسینترتسیه و مخصوص‌گردانی در زمینة کااپیرتسیة بینیخاجگی و انتیگرتسیة اگرری و صناعتی، برپا نمودن کارخانه‌های مخصوصگردانیدشدة بینیخاجگی و اگرری و صناعتی، اتّحادیه‌های استحصالی و علمی و استحصالی رو به ترقّیست. اوّل سال 1978 خواجگی قشلاق مالدویه 7، 1 هزار تراکتور، 3، 3 هزار کامبین غلّه‌درو، 3، 4 هزار اتومبیل بارکش گرفت. سرشمار چاروا (به هیسا­ب هزار cap، 1980): گاو-1175، 0 (از جمله ماده‌گاو-434، 6)؛ خوک-1969، 1، گوسفند و بز-1176، 2. درازی راه آهن-1، 11 هزار کم؛ راههای اتومبیلگرد-32، 1 هزار کم.

نیگهداری تندرستی. سال 1978 به هر 1000 نفر اهالی 20، 1 تولد و 9، 8 فوت راست می‌آمد. کسلیهای ورجه، شیلپوک، ، پال پامیلیت برهم خوردند. سال 1978 در م آلدویه 339 مؤسسة طبابتی دارای 42، 0 هزار کت (116، 6 کت به 10. 000 اهالی) موجود بود. به اهالی 513 مؤسسة امبول­تاری و پالیکلینیکی یاری طبّی رساندند. سال 1978 در ریسپوبلیکه 221 کنسولتتسیه‌های زنانه و پالیکلینیکة بچگانه کار می‌کرد، ستنتسیه‌های ایپیدیمپالاگی سنیتری و غ. بود. سال 1978 در مؤسسه‌های طبابتی و پیشگیری کسلیها 11، 6 هزار نفر دُختُر و 35، 3 هزار کارکن طبّی دارای معلومات میانة مخصوص خذمت می‌کردند. کدرها در انستیتوت طبّی کیشینیاو و 7 آموزشگاه طبّی تییار کرده می‌شوند.

3 انستیتوت تدقیقات علمی (آنکالوژی، سل، گیگیینه و ایپیدیمیالوژی) کار می‌کرد. سال 1978 در م آلدویه 13 سنتاریه بود.

ماریف خلق، مؤسسه‌های علمی و مدنی. سال تحصیل 1914/15 در حدود حاضرة مالدویه 1314 مکتب معلومات عمومی بود. در مکتبهای ابتدایی فقط 20% بچگان سن مکتبی تحصیل می‌کردند. برای فرزندان کارگران و دهقانان مکتب میانه دست‌نارس بود. بعد روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر برای خلق مالدو راه وسیع انکشاف مدنی گشاده شد. تعلیم به زبان مادری اوج گرفت. در رسّ مالدویه مسئلة معلومات عمومی هفتساله تا سال 1938 اساساً حل گر­دید. امّا وضعیت در بیسّربیة رومыنیة پادشاهی تماماً دیگر بود. در این جا اکثریّت بچه‌ها تحصیل نمی‌کردند و 85% اهالی بی‌سواد بود. تعلیم به زبان ماد­ری منع کرده شده بود. سال تحصیل 1940/41، بعد به ا.ج.ش.س. همراه شدن بیسّربیه و تشکیل شد­ن رسّ مالدویه در ریسپوبلیکه 1864 مکتب، 22 مکتب میانة مخصوص، 6 مکتب عالی کار می‌کرد. استیلاگران در دورة جنگ بزرگ وطنی بیشتر از 600 مکتب را ویران کردند و سوزاندند، تجهیزات مکتبها را غارت نمودند. بعد از یور فاشیستان آزاد گشتن مالدویه از نو برقرار کردن و ساختن مکتبها اوج گرفت. بی‌سوادی اها­لی کلانسال سالهای 50 برهم خرد. مالدویه سال 1975 1641 مؤسسة تامکتبی داشت، که در آنها 168، 1 هزار نفر، در 1018 مؤسسة موسمی تامکتبی دیهه‌ها 87، 3 هزار نفر بچگان تربیه می‌گرفتند. سال تحصیل 19781/79 در 1، 9 هزار مکتب معلومات عمومی 0، 7 ملن طلبه تحصیل می‌کرد؛ در ریسپوبلیکه گذرش به تعلیم عمومی میانة پرّه به انجام رسید. در 8 مکتب عالی سال تحصیل 1978/79 49، 2 هزار دانشجویی و در 49 مکتب میانة مخصوص 59، 7 هزار طلبه تحصیل می‌کرد. شمارة کارکنان علمی مالدویه سال 1978 زیاده از 8 هزار نفر بود (0، 3 هزار دکتر و 3، 3 هزار نامزد علم). اف رسّ مالدویه مرکز راهبریکنندة علم است، که سال 1961 تشکیل یاف­ته است. در آخر سال 1978 در مالدویه 2 هزار کتابخانة عامّوی (فاند عمومی‌اش 22، 5 ملن کتاب و جرنل) موجود بود، که کلانترینشان اینهایند: کتابخانة دولتی رسّ مالدویه به نام ن. ک. کروپسکیه، کتابخانة اف رسّ مالدویه و انیویرسیتیت کیشینیاو؛ 41 موزیی، از جمله موزی دولتی تاریخی-کشورشناسی رسّ مالد. ، موزی تاریخ پرتیة کامّونیس­تی م. ، موزی دولتی بدیعی رسّ مالدویه، موزی ریسپوبلیکوی یادگاری گ. ا. کاتاوسکی و س. لزا، خانه-موزی ا. س. پوشکین و غ .؛ سال 1978 در م. 1، 9 هزار کلوب بود.

متبوات، رادیوشونوانی و تلویزیون. در مالدویه (سال 1978) 163 نامگویی گزیته نشر می‌شد، که شمارة یکروزة آنها 1954 هزار نسخه، از جمله به زبان مالدوی 70 گزیته می‌برآمد، که شمارة یکروزه‌اشان 1197 هزار نسخه را تشکیل می‌دهد. گازهای ریسپوبلیکة مالدوی اینهایند: «مالداوه سوسیالیستی» («مالدویة ساتسیلیستی»، از سال 1924) ، «وی­تسه ستولویی» («حیات دهات»، از 1945) ، «تینیریمیه مالداوایی» («جوانان مالدویه»، از 1928) ، «تыنارول لی­نینیست» («لنینچی جوان»، از 1941)؛ چنین نشریه‌ها به زبان روسی می‌برآیند: «ساویتسکیه مالد­ویه» («مالدویة ساویتی»، از 1925) ، «مالادیج مالدوی» («جوانان مالدویه»، از 1940) ، «یونыی لیوینیتس» («لنینچی جوان»، از 1941) و غ. جرنلهای عامّوی-سیاسی، بدیعی، علمی، تکنیکی، هجویی و غ. نیز چاپ می‌شوند. در کیشینیاو اگینتی انفارمتسیانی رسّ مالدویه موجود است. نخستین رادیوشونوانی سال 1930 در تیرسپال cap شده بود. برنامه‌های تلویزیون از سال 1958 اینجانب نمایش داده می‌ش­وند.

دبیات. ادبیات خطّی در زمی­نة ایجادیات بای دهنکی خلق: وزم موسمی و مراسمی («پلوگوشارول») ، افسانه، داستانهای قهرمانی («اجده‌ها»، «بهادر گرویه گرازاون» «کادرین و»)؛ روایت، سرودهای لیریکی-داعینه‌ها و غ. تشکّل یافته است. داستان «میاریتسه» اثر برجستة نظم لیریکی و ایپیکی خلق مالدو می‌باشد. اوّلین آثار خطّی در مالدویه عصر 10 در تحریر مالدوی زبان کلیسایی-اسلاوینی، که آن تا عصر 17 زبان رسمی به حساب می‌رفت، پیدا شده‌اند. ادبیات دینی و تاریخی («حیات اولیا اانّ نو»، وضعهای گر. تسمبلک، سالنامه‌های بیمولّیف) به این زبان آفریده شده است. اوّلین کتاب چاپی مالدوی «کزنیه» (شرح انجیل) سال 1643 چاپ شد، که مؤلفش میتراپالیت ورله‌ام بود. در عصر 17 سالنامه‌نویسهای برجستة مالدو گریگاریی عوریکی، میران کاس­تین، یون نیکولچی اثرهای خود را تألیف نمودند. در انکشاف مدنیّت وطنی عصرهای 17-18 نی­کاله‌ای میلیسک و (سپفری) ، که سالهای 1675-78 سردار سفارتخانة روسیه پادشاهی در لیتایی بوده، کتابهای «سفرنامه»، «تصویرات خی­تایی» و غ. از تألیفات اوست، سهم کلان گذاشته است. عالم کاموس‌نگار، نویسندة انسان‌پرور و ارباب نمایان دولتی مالدویه و راس­سیه دمیتریی کنتیمیر (پدر شاعر روس ا. د. کنتیمیر) خادم برجستة مدنیّت و ادبیات عصر 18 مالدویه بود. ظلم و استبداد 300-سالة ترکها (عصرهای 15-18) به انکشاف مدنیّت و ادبیات خاص مالدو خلل رساند. سال 1812 به روسیه همراه شدن بیسّربیه به ترقّیات اقتصادی و مدنی کشور مساعدت کرد. پهن شدن غایه‌‌های روالیوتسیانی دسامبریستها، به کیشینیاو آمدن ا. س. پوشکین (سالهای 1821-24) به انکشاف ادبیات مالدو نیز تأثیر ثمره‌بخش گذاشت. سهم ا. خыجدی و، ک. ستمت، گ. اسک، ا. داییچ و دیگر در ترقّیات ادبیات نیمة اوّل عصر 19 مالدو خلا کلان است. شعرهای اجتماعی و مضحکه‌های هجوی و. الکساندر»!، نظم ریلیستانة ک. نیگروتستس، رساله‌های پوبلیتسیستی و بدیعی-تنقیدی ا. روسّا، م. کاگالنیچن و، اثرهای تاریخی و فیلالاگی ب. پ. خشدی و و دیگر گنجینة ادبیات کلاسیکی عصر 19 مالدو را تشکیل دادند. ایجادیات نمایندة بزرگ رمانتیزم بعدینة اوراپه م. ایمنیسک و موفقیّت برجستة ادبیات عصر 19 مالدو و رومыن به حساب می‌رود. در آخر عصر 19 و اوّل عصر 20 نویسندگان و. کراسیسک و، 3. رلّ-ارباری و دیگر اثرهای خود را آفریدند. شاعران ا. متییویچ، ت. رمان در بارة تقدیر خلق، اثرها نوشته‌اند. حیات و ایجادیات دهن­کی خلق مالدو ب

گارکیی، و. کارالینکا، م. کاتسیوبینسکیی و دیگر نویسندگانی، که در مالدویه بودند الهام ایجادی بخشیدند. روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر برای انکشاف مد­نیّت ملّی همة خلقهای وطن ما، از جمله خلق مالدو، شرایط مساعد اقتصادی و اجتماعی را موهیا کرد.

در سالهای پیش از جنگ بسیار شعر و داستانهای ا. بکاو و ن. لوپن چاپ شدند. در سالهای جنگ ادیبان مالدویه یراک، به دست گرفته، ضد فاشیستان جنگیدند، خلق را به مبارزة ضد دشمن تشویق و ترغیب کردند. آچیرک و مقاله و اشعار بکاو، استر و، لوپن، می‌نیوک در این سالها ه‌ا موضوع حفظ وطن مالامال بود. پس از جنگ داستانهای کلان بکاو-«اندریش» (1946) و «کشور من» (1947)؛ ن. لوپن-«دیهه گمنام» (1940) و «روبرو» (1945) و بسیار دیگر اثرهای استر و، می‌نیوک، دیلین و و کروچینیوک چاپ شو­دند. در سالهای 60-70 نیز در اد­بیات مالدویه خیلی پیشرفت و کامیابیها به دست آمد-رمان چابن و «کوپروکها»، رمان دروتسه «داستانهای دشت»، مجموعة اشعار بکاو «امروز و فردا»، اشعار لوپن «قانون مهمان‌نوازی» و غ. چاپ شدند. سال 1979 به مناسبت 70-سالگی‌اش به ام. بو­کاو نام قهرمان محنت ساتسی­لیستی داده شد. سال 1974 رمان و. ملیوه «سن نقره»، رمانهای و. بیشلیگه «اگنت و انّه»، «درد»، د. مشکاوسکیی «تیره‌ماه کبوترا­ن سفید»، مجموعة اشعار ا. بکاو «وسعتیه» ب. استر و «داستانها»، و. فی­لیپ «دیپزان»، ا. راشکه «همراه تویم، کشور توسان» و غ. چاپ شو­دند. از ادبیات مالدویه به زبان تاجیکی سال 1960 شعر ا. بکاو «پرتارگ» (ج. صدای شرق، ش 4، مترجم م. شیرلییف) و سال 1962 «افسانه‌های خلق مالدو» برآمده است، که ترجمان آن x. رخمت‌الله‌اف می‌باشد.

میعماری و صنعت تصویری. در حدود مالدویه یادگاریهای مدنی ترینالی (هزارة 3-ابتدای هزارة 2 تا م .) و چیرنیخاو (عصرهای 2-4 م .)-اینچنین قبیله‌های اسلاوین (عصر 6 م .) یافت شده‌اند. از نیمة عصر 14 ساختمان شهرهای قلعه و رباطدار رسم می‌شود. جای استحکامهای پاخسگین و تختگین را استحکامهای سنگین می‌گیرند. در عصر 16 در شهرهای ساراکی و بیندیرы و کوشنы دیر و استحکامهای مناره‌هایش بلند و مستحکم ساخته می‌شوند. باقیماندة قلعه‌های عصرهای 14-15، حمام و دیگر عمارتهای گرجدن» در سترыی آرخیی یافت شده‌اند. حالا در سخرنه و جبکه دیرهای گارن عصرهای 16-17 باقی مانده‌اند. در دورة حکمرانی ترکها (عصرهای 15-18) بسیار یادگاریهای معماری مالدویه خراب شو­دند. بعد به روسیه همراه شد­ن بیسّربیه (1812) شهرها ترقّی کردند و بناها با سبک کلس­سیتسیزم ساخته شده (کلیسای جامع در کیشینیاو، سالهای 1830-35، معمار ا. ا. می‌لنیکاو) ، رباطهای یک‌قبطة باردار کشیدند. عمارتهای آخر عصر 19-اوّل عصر 20 باقی مانده‌اند. بعد روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر شهرهای رسّ مالدویه ‌‌آباد گردیدند (انسمبل معماری در تیرسپال، بناهای تئاتر درمه و انستیتوت پی­دگاگی).

یادگاریهای صنعت تصویری، که در حدود مالدویه یافته‌اند، به پلیالیت ثانی و نیالیت منسوبند. اسبابهای سفالین تریپالی پرنقش و نگار بودند. آرایش فولوزی، مجسمه‌های گلین و برنجی به هزارة 2 تا م. منسوبند. حلقه‌ها، دسپانه‌های طلای و نقره به ابتدای هزارة 1 م. تعلق دارند. به صنعت نقش و نگار عملی عصرهای 13-14 تأثیر ویزنتیه و شرق مسلمان مشاهده می‌شود. دستنویسهای عصرهای 15-16 نقش و نگار زیاد دارند. در مینیاتورهای عصر 17 بی‌تکلّفی سبک آن به نظر می‌رسد. در کلیسای اسپینی (ش. کوشنы) نقش و نگار عصر 18 باند مانده است. قالینهای عصرهای 18-19 رنگارنگند. در عصر 19 جنر پارتریتکشی رواج یافت. سال 1887 مکتب رسمکشی (از سال 1940 آموزشگاه ریسپوبلیکوی رسّامی) تشکیل شد. در دورة جنگ بزرگ وطنی در موضوع وطن‌دوستی اثرها ایجاد کرده شدند. موضوع اساسی صنعت دورة بعدجنگی مالدویّه را دگرگونسازیهای ساتسیلیستی، تعری­خ گذشتة آن و جهان معنوی انسان تشکیل می‌دادند. در هیکلتراشی اثرهای ا. دوبنّاوسکیی آبرزهای شاعرانة در وصف زن ایجادکردة ک. س. کابیزیوه، در رسّامی اثرهای و. گ. روسّ و-چابن و، م. گ. گریک و، ا. د. وییر و، گ. و. سینچوک، رسمهای تاریخی ل. پ. گریتارشینکا، منظره‌های منشی ا. د. جمتیی، پییزجهای ا. ا. وسیل­یف، ه. ل. رمانیسک و، م. پ. پیتریک؛ در گرفیکه اثرهای ا. ت. باگدیسکا، ب. یو. نیسویداف، گ. ن. وربی، رسمهای هجوی ب. ن. شراکارد دقّتجلبکننده‌اند. مالدویه ام (1945) و ار (1945) دارد.

موسیقی. اساس موسیقی خلقی مالدویّه را آهنگ خیفتمقام دیتانیکی تشکیل می‌دهد. سرود خلق اکثرة یک‌آوازه است. داعینه جنر باشتر به موسیقی واکلی و اسبابهای خلقی مالدوی خاص می‌باشد. مقامهای رقصی خاره، سыربه، مالدوینیسکه، بتوته و دیگر خلا زیبا و شوخند. در سالهای حاکمیت ساویتی مدنیّت موسیقی ملّا خیلی پیش رفت. کپیلّة خاری «داعینه» (1930) ، تئاتر درمة موسیقی (1933) ، ارکستر سمفونی (1935) تشکیل شدند. در مالدویه تئاتر آپیره و بلیت، فیلرمانیه (ارکستر اسبابهای خلقی «فلویرش»، انسمبل خلقی رقص «جاک»، انسمبلهای «موگوریل»، «لاوترы»، «زыمبیت» و غ .) ، او، انستیتوت صنعت، 3 آموزشگاه موسیقی، مکتب-اینترنت مخصوص موسیقی، 50 مکتب موسیقی بچگانه کار می‌کنند.

تیتر. عنصرهای صنعت تئاتری در رسم و رسوم و بازیهای قدیمة خلقی وجود داشتند. در دورة فئودالیزم گروه سازندگان درباری و آواره‌گرد با نمایشهای تئاتری برآمد می‌کردند. در اساس عنعنه‌های قدیمه تئاتر خلقی انکشاف یافت. سال 1816 با راهبری معارف‌پرور گ. اسک یکمین نمایش تئاتر معاصر به زبان مالدوی برگزار گردید. دراماتورگان و. الکساندر، ک نیگروتستس، ا. روسّا، م. کاگالنّچن و و دیگران در پایدار گردیدن تئاتر کسبی مالدو رل مهم بازیده‌اند. بعد به روسیه همراه شدن بیسّربیه در کیشینیاو دسته‌های گوناگون به زبانهای روسی، اکراینی، فرنسوی و غ. برآمد می‌کردند. بعد برقرار گردیدن حاکمیت ساویتی صنعت تئاتری مالدویها رونق یافت. در رسّ مالد. محفلهای درمه خیلی زیاد شدند. در اساس آنها سال 1927 در ش. بلته دستة موسیقی درمه تشکیل یافت، که بعدتر به ستودیة درمه تبدل داده شد (حالا تئاتر آکادمی درمة موسیقی به نام ا. س. پوشکین در کیشینیاو). در مالدویه تئاتر درمة روسی کیشینیاو به نام ا. پ. چخاو، تئاتر ریسپوبلیکوی «لوچفارول»، تئاتر لختک «لیکوریچ»، تئاتر درمة به نامی

و. الکساندر در بیلتسы، تئاتر درمة روسی تیرسپال نیز کار می‌کنند. انستیتوت صنعتن به نام گ. موایچیسکوی کیشینیاو و مکتبهای عالی مسکو برای تئاترهای مالدویه کدرها تییار می‌نمایند.

کینا. سال 1940 در کیشینیاو پونکت دائمی مخبر کینا تشکیل شد، که آوریل 1952 به ستودیة فیلمهای خرانیکی تبدل یافت (از ژانویه 1957 کینااستودیو «مالداوفیلم»). در انکشاف صنعت کینای مالدو فرستادگان ریسپوبلیکه‌های برادری س. الیتسکیه، ل. پراسکوراف، م. ازریلیف، و. دیربینیف، و. لыسینکاوه و دیگران سهم ارزنده گذاشتند. تهیه‌گران و ریجیسّیارها ه. لاتین و،

و. گجی و، و. ااویتسی، ریجیسّیار، و. پسکر و، آپیرتاردا و. چوریه، پ. بلن. و. کلشنیکاو، و. یکاولیف استادان نمایان کینای مالدو می‌باشند. از بین فیلمهای استحصالی، کینااستودیو «مالداوه-فیلم» «اتمن کادر» (1958) ، «ماه آخرین تیره‌ماه» (1965، دو مکافات بینلخلقی گرفته است) ، «به قاتلی ایبدار می‌شوند» (1969) ، «لوترها» (1971، چار مکافات بینلخلقی گرفته است) ، «دمیتریی کنتیمیر» (1973) ، «رون دراز» (1974) و غ. از جملة بهترین فیلمها می‌باشند. ستودیة کینای «مالداوه-فیلم» در سال 6 فیلم بدیعی پُرّمیترج و بیشتر از 50 فیلم حجّتی و علمی-عامّوی استحصال می‌کند.

خریته در ص. 480-481.

د .: استاریه مالدوسکایی سّر، ت. 1-2، کیشینیاو، 1965-68؛ استاریه مالدوی. دیسومینتы ا متریالы، ت. 2-5، کیشینیاو، 1957-69؛ آچیرک استاری کمونیستیچیسکایی پرتی مالدوی. کیشینیف، 1968؛ نرادنایی خازییستوا مالدوسکایی سّر، 1924-74 (یوبیلیینыی ستت. سبارنّ) ، کیشینیاو 1975؛ استاریه نرادناگا خازییستوه مالدوسکایی سّر، کیشینیاو، 1974؛ اتنوگرافیه ا اسکوسّتوا مالدوی، کیشینیاو، 1972؛ اسکوسّتوا، مالدوی، کیشینیاو، 1974؛ آچیرک استاری مالدوسکایی ساویتسکایی لیتیرتورы، م. ، 1963.