میخنیکه

میخنیکه [از یون. mechanike (techne) -علم در باب ماشینها، هوجر ساختن ماشینها) ، علمیست در بارة حرکت، مکانیکی جسمهای متریالی و تأثیرهای متقابلی، که در این مورد بین جسمهای مذکور به عمل می‌آیند. حرکت مکانیکی گفته در فضا با مرور زمان نسبت به همدیگر تغییر یافتن وضعیت جسمها یا ذره‌های آنها را می‌نامند. چنانچی: حرکت جسمهای آسمانی، لپّش قشر زمین، جریان هوا و بهر حرکت حرارتی مالیکوله‌ها، حرکت اپّرتهای گوناگون پریش و واسطه‌های نقلیات و غ. همچون مکانیکه عادتة مکانیکة کلاسیکی را می‌فنمند، که اساس آن را قانونهای مکانیکة نیوتان تشکیل می‌دهند و آن حرکت همه گونه جسمهای متریالی سرعتشان از سرعت نور پست (به غیر از ذره‌های المنتاری) را تدقیق می‌کند. حرکت جسمهای سرعتهاشان به سرعت نور نزدیک را نوریل نسبیت، حادثه‌های داخل اتم و حرکت ذره‌های المنتاری را باشد، مکانیکة کونتی می‌آموزند.

در وقت آموختن جسمهای متریالی مکانیکه از یک قطار مفهومهای ابسترکتی استفاده می‌برد، که این یا آن خاصیت جسمهای ریلی را انعکاس مسنمایند: 1) نقطة متریالی-ابژکت اندازه‌اش ناچیز، که مسّه دارد؛ این مفهوم را در صورت نسبت به مسافه‌های تیکردة نقطه‌های جسم متحرّک نظرناگیر بودن ‌اندازه‌های آن استفاده بردن ممکن است. 2) جسم مطلق سخت-جسمی، که مسافة بین دو نقطة دلخواه آن همیشه بیتغییر می‌ماند؛ این مفهوم فقط در صورت به نظر نگرفتن دیفارمتسیة جسم به کار می‌آید. 3) محیط یک‌لخت تغییریابنده؛ این مفهوم همان وقت تطبیق‌پذیر است، که اگر هنگام آموختن حرکت محیط تغییریابنده (جسم دیفارمتسییشونده. مایع، گاز) ساخت مالیکولوی این محیط را به نظر نگیریم.

هنگام آموختن محیطهای یک‌لخت تجرید (ابسترکتسیه)-های زیرین را قبول می‌کنند، که در شرایط مویین مهمترین خاصیت یا جهتهای جسمهای واقع را انعکاس می‌کنند. وابسته به همین مکانیکه را به مکانیکة نقطة متریالی، مکانیکة سیستمه نقطه‌های متریالی، مکانیکة جنسی مطلق سخت و مکانیکة محیط یک‌لخت جدا می‌کنند؛ مکانیکة محیط یک‌لخت در نوبت خود به نظریة چندیری، نظریة پلستیکی، گیدرامیخنیکی، ایرامیخنیکه، دینامیکة گاز و غ. جدا می‌شود. در هر کدام این فصلها وابسته به کارکتر مسئله‌های حل‌شونده ستتیکه (تعلیمات در بارة موازنت جسمها در ضمن تأثیر قوّه‌ها)» کینیمتیکه (تعلیمات در بارة خصوصیتهای گیامیتری حرکت جسمها) و دینامیکه (تعلیمات در بارة حرکت جسمها در ضمن تأثیر قوّه‌ها) را فرق می‌کنند. دینامیکه 2 مسئلة اساسی دارد: یافتن قوّه‌هایی، که با تأثیر آنها حرکت مذکور جسم به عمل آمده می‌تواند و مویین کردن حرکت جسم در صورت معلوم بودن قوّه‌های به آن تأثیرکننده.

برای حلّ مسئله‌های مکانیکه اصولهای گوناگون متیمتیکی استفاده می‌شوند، که بسیارشان به توفیل مکانیکه پیدا شده، انکشاف یافته‌اند. قانونهای اساسی و پرینتسیپهای را، که حرکت مکانیکی جسمها به آنها تابعند، اینچنین تیاریمهای و معادله‌های عمومیی را. که از این قاعدها و پرینتسیپها برمیایند، مکانیکة عمومی یا نظریه‌وی می‌آموزد. نظریة لپّشها، نظریة استواری موازنت و استواری حرکت، نظریة گاراسکاپ، مکانیکة جسمهای مسّه‌اشان تغییریابنده، نظریة تنظیم اتوماتی (نیگ. ادارة اتوماتی) ، نظریة ضربه از فصلهای مهم و مستقل مکانیکه می‌باشند.

میخنیکه با بسیار فصلهای دیگر فیزیکه رابطة زیچ دارد. یک قطار مفهوم و متدهای مکانیکه را در صورت به آنها دادن شکل و مضمون جامع در آپتیکه، فیزیکة ستتیسته، مکانیکة کونتی، الکترودینمیکه، نظریة نسبیت و غ. استفاده بردن ممکن است. غیر از این، هنگام حلّ یک قطار مسئله‌های دینامیکة گاز، نظریه‌های ترکش، گرمییوزشوی در مایعهای متحرّک و گازها، ائرودینامیکة گازهای تُنُک، گیدرادینمیکة مگنیتی و غ. در یک وقت هم متد و معادله‌های م.-ا نظریه‌وی و هم موافقن متد و معادله‌های ترمودینامیکه، فیزیکة مالیکولوی، نظریة الکتر و غ. استفاده می‌شوند. مکانیکه برای بسیار فصلهای استرانامیه، علی‌الخصوص مکانیکة آسمانی اهمیت کلان دارد.

قیسم بی‌واسطه با تکنیکه علاقه‌مند مکانیکه را علمهای سیر‌شمار عمومیتیخنیکی و مخصوص: گیدریخیکه، مقاومت متریالها، کینیمتیکل مکانیزمها، دینامیکة مایلی و مکانیزمان، نظریة آلات گیراسکاپی، بالستیکه‌ بیرونی، دینامیکة موشکها، نظریة حرکت واسطه‌های گوناگون نقلیات روی‌زمینی، بحری و هوایی، نظریة تنظیم و ادارة حرکت ابژکتهای گوناگون، مکانیکة بناکاری و غ-خا تشکیل می‌دهند، که همه‌اشان از معادله و اصولهای مکانیکة نظریه‌وی استفاده می‌برند. همین طریق، مکانیکه یکی از اساسهای علمی بسیار ساحه‌های تکنیکة زمانوی می‌باشد.

میخنیکه یکی از علمهای قدیمترین به شمار می‌رود. وه‌ای پیوسته به ترقّیات قوّه‌های استحصال‌کننده، طلبات عملیه پیدا شده، منبعد انکشاف یافته است. اهرامهای مصر قدیم، باقیمانده‌های انشائاتهای عظیم در بابلستان، ختایی، خوارزم، سورد و ایران شاهد آنند، که در بنیاد کردن این گونه انشائاتها «ماشینهای عادّی» فشنگ، فانه، همواری مایل، غریره و غ. استفاده شده‌اند. اوّلین رساله‌های دایر به مکانیکه، که تا دورة ما رسیده‌اند، اثرهای ناتورفلسفی ارسطو (ا. 4 تا م .) به حساب می‌روند (خود اصطلاح «مکانیکه» را به علم ارسطو جاری کرده است). اساسهای علمی ستتیکه را ارخیمید (ا. 3 تا م .) گذاشته است. دایر به موازنت اشکال هموار یا مرکزهای وزنینی اشکال هموار «در بارة جسمهای شناکننده»، «مکتوب به ایرتاسفین» نام اثرهای او به ما دسترس شده‌اند. در انکشاف منبعدة ستتیکه سهم ا. نیمارریی (تقر. ا. 13) ، لیانردا ده وینچ (ا. 15) ، عالم گالّندی ستیوین (ا. 16) و علی‌الخصوص عالم فرنسوی پ. ورینان (ا. 17) کلان است. عالم فرنسوی ل. پونسا نظریة قوّه‌های جفت را کار کرد و در اساس آن ستتیکه را تشکّل داد (1804). پرینتسیپهای اساسی کینیمتیکه را عالمان قدیم اوداکس کنیدی (ا. 4 تا م .) ، افلاطون، اپالّان پیرگی، گیپّرخ، بتلنموس (پتالیمیی) ، نیکامید (ا. 2 تا م .) و ارخیت کار کرده‌اند. در عصرهای میانه به ترقّیات منبعدة مکانیکه اساساً محقّقان مشرقزمین حصّه ‌گذاشته‌اند. عالمان شر بنّ موسی، ثابت ابن قُرره، ابوریهان بیرونی، ابوعبدالله یوسفی خوارزمی، ابن سینا، عمر خییام و دیگ. نیز به حلّ مسئله‌های گوناگون م. مشغول شده‌اند. مس. ، یکی از بابهای کتاب دوّم («میفتاخولولم» (کلید علمها)-ا ابوعبدالله یوسف خوارزمی (ا. 10) به مکانیکه عاید است. ثابت ابن قُرره در «کتاب-ان-الیکرستون» (کتاب در بارة ترازو یکپلّه) نام اثرش نظریة برکشیدن مادّه‌ها را بیان کرده است. بیرونی، خییام اصولهای مویین کردن وزن خاص فلزات و جواهرات را کار کرده برآمده‌اند. ابن سینا در فصل فیزیکة «دانشنامه» مفهوم حرکت را معنیداد نموده است. مدلهای کینیمتیکی حرکت ستاره‌ها در رساله‌های ثابت ابن قُرره، ابن سینا و بیرونی شرح یافته‌اند.

ساسهای علمی دینامیکه و یکجایه با آن خود علم م. ا. 17 به وجود آورده شد، زیرا انکشاف مناسبتهای کاپیتالیستی در نزد علم طلباتهای نو گذاشت. در این ساحه تدقیقاتهای ن. کاپیرنیک، ا. کیپلیر، گ. گلیلیی، ر. دیکرت، x. گیویگینس اهمیت کلان داشتند، قانونهای اساسی دینامیکه را ا. نیوتان (1687) تعریف داد. او تدقیقاتهای عالمان پیشین را جمع‌بست نموده، مفهوم قووّه را عمومیت داد و در مکانیکه مفهوم مسسرا جاری کرد. همین طور، ا. نیوتان اساسهای مکانیکة کلاسیکی را بنیاد کرد. در انکشاف منبعدة مکانیکه و فصلهای جداگانة آن عالمان و محقّقان دورهای گوناگون و مملکتهای گوناگون ر. گوک، گ. لییبنیتس، ل. اییلیر، گ. امانتان، ش. کولان، ا. بیرنولّ، ل. کرنا، ج. فوری، ج. لگرنج، ج. د المبیر، پ. ماپیرتیوپ، پ. لپلس، م. و. لاماناساو، م. و. آستراگردسکیی، و. گمیلتان، ک. یکاب، گ. گیرتس، گرین،

س. پوسّان، و. تامسان، گ. کرخگاف، آ. ریینالدس، ل. پرندتل، ن. پ. پیتراف، س. ا. چپلыگین، ن. ا. جوکاوسکیی، ا. م. لیپوناو، ا. ا. وыشنیگردسکیی، ا. و. می‌شیرسکیی. ک. ه. تسیالکاوسکیی و دیگ. سهم باسزایی گذاشته‌اند. در زمان حاضره مکانیکه به حلّ یک قطار پروبلم مهم: نظریة لپّشها (مخصوصاً لپّشهای غیریختّی) ، دینامیکة جسم سخت، نظریة استواری حرکت، مکانیکة جسمهای مسّه‌اشان تغییریابنده و دینامیکة پروازهای کیهانی مشغول است. دایرة مسئله‌های مکانیکه، اینچنین تدقیق حرکت پلزمه را در میدان مگنیتی (گیدرادینمیکة مگنیتی) ، یعنی آموزش یکی از پروبلمهای اکتولی فیزیکة معاصر-به عمل آوردن ریکتسیة تیرمایدرایی ادارشونده را در بر می‌گیرد. در گیدرادینمیکه حلّ یک قطار مسئله‌ها با پروبلمهای سرعتهای کلان در اویتسیه، بالستیکه‌، ساختمان توربینها و محرکها علاقه‌مند است. هنگام حل کردن بسیار مسئله‌های م. کامپیوترها را ثمره‌ناک استفاده برده ایستاده‌اند.

د .: سیداف ل. ا. ، مکانیکه سپلاشنایی سریدы. م. ، 1976؛ گریگارین

ه. ت. . مکانیکه آت انتیچناست دا نشیخ دنیی» م. ، 1971.